Even hapert het. Maar dan komen de voorbeelden. ‘Bomen.’ ‘Planten.’ ‘Dieren.’
En wat nog meer? ‘Is de lucht ook natuur? En de bergen en de zee?’
‘De bergen en de zee wel’, beweert Pim, ‘maar de lucht niet, want de lucht is eigenlijk niks.’
‘De lucht is wel wat’, vindt Marsha, ‘de lucht heeft een kleur, namelijk soms blauw, en er zijn wolken in.’ ‘En zuurstof’, weet Zai.
‘Maar is de lucht ook natuur?’ dring ik aan.
De meningen zijn verdeeld. En de argumenten komen niet.
‘Wat ís dan eigenlijk natuur?’ stel ik de hamvraag. ‘Alles wat door de natuur is gemaakt,’ zegt er één, maar de klas maakt al snel duidelijk dat dit niets verklaart.
‘Alles wat niet is gemáákt’, begint Pim. En Rowan maakt het af: ‘Als het gemaakt is door God is het natuur, maar als het gemaakt is door mensen is het niet natuur.’
Mooi, denk ik, en ik help ze aan een nieuw concept: ‘We noemen alles wat mensen hebben gemaakt ook wel cultuur.’
Dan laat ik wat plaatjes zien met de vraag of dit nu cultuur of natuur betreft. Een boek. Een kunstwerk. Een flatgebouw. Maar dan ook een paar meer discutabele: een pizza. Een huis van hout. Een paashaas. Een spinnenweb.
Discussies barsten los. Een pizza is gemaakt van bijvoorbeeld tomaten en die komen uit de natuur. En het hout van het huis komt ook uit de natuur.
‘Eigenlijk, juf, komt alles uit de natuur.’ Zai is van de weetjes. ‘Want bijvoorbeeld glas is van zand gemaakt. En ijzer, waar apparaten van zijn gemaakt, komt ook uit de grond.’ Oja, papier komt van bomen. En zo benoemen ze even de herkomst van de dingen in de klas.
‘Alles? Komt álles eigenlijk uit de natuur?’ vraag ik, en verzin zo snel mogelijk een tegenvoorbeeld. ‘Bijvoorbeeld een lied? Is dat door mensen gemaakt of niet?’
Jawel… stamelt de klas. Ik vraag me af of klanken, muziek, frequenties, eigenlijk net zo goed deel zijn van de natuur als hout of zand, en misschien schiet deze metafysische vraag ook wel door het hoofd van een leerling. Marsha denkt nog een stap verder en legt de vinger op een filosofisch knelpunt: ‘Maar juf, mensen zijn ook door mensen gemaakt. Zijn wij dan ook cultuur?’
