Kun je denken dat je denkt zonder dat je denkt? Filosofie is moeilijker als je denkt in paradoxen.
Je zoekt een baan, maar in elke advertentie staat dat je ervaring moet hebben. En om ervaring te krijgen heb je een baan nodig. Een klassieke catch 22. Die term komt uit de gelijknamige satirische roman van Joseph Heller, waarin gevechtspiloten die gek zijn geworden uit dienst mogen, maar waar pogingen om zichzelf gek te laten verklaren altijd mislukken, omdat die getuigen van gezond verstand. We kunnen er smakelijk om lachen. En toch blijft er iets knagen. Het klopt namelijk wel dat je ervaring nodig hebt bij allerlei werk. Niemand wil de allereerste klant zijn van een tatoeëerder, een advocaat, een elektricien of een verloskundige – maar iemand moet toch de eerste zijn?
Er is een website waar je van wetenschappers een academische stamboom kunt bekijken. Wie werd door wie begeleid? Dat is erg leuk. Het is een netwerk dat het heden aan het verleden koppelt en plaatsen over de hele wereld met elkaar verbindt. Toch houdt de stamboom ergens op, of beter gezegd: ooit begon de boom te groeien. Er was ooit geen wetenschap. Er moet ooit iemand zijn geweest die een proefschrift begeleidde zonder zelf een proefschrift te hebben geschreven. Die kreeg wel een baan zonder ervaring.
De eerste rijinstructeur heeft zelf nooit rijles gehad
Goed beschouwd geldt dat voor alle beroepen. De eerste rijinstructeur heeft zelf nooit rijles gehad. De eerste gecertificeerde asbestverwijderaar kreeg dat certificaat van iemand die zelf geen gecertificeerd asbestverwijderaar was. Kortom, we hebben pioniers nodig! Die nemen wel de nodige risico’s. De eerste parachutist, Franz Reichelt, bracht het er niet levend vanaf. Bloedtransfusies gingen eerst ook niet zo lekker door gebrek aan kennis over bloedgroepen. Maar ja, iemand moet beginnen en alle begin is moeilijk. En was het niet Pippi Langkous die zei: ‘Ik heb het nog nooit gedaan, dus ik denk dat ik het wel kan?’ (Nee, dat is een onterecht aan Astrid Lindgren toegeschreven citaat.)
Om een beroep goed te kunnen uitvoeren moet je leren, ook als niemand het je kan leren. En daarbij is het onvermijdelijk dat je fouten maakt en eigenlijk niet goed weet wat je doet. Je moet kunnen falen om te slagen. De werkgever die vanaf de eerste werkdag een routinier verwacht die het team als een goed geoliede motor laat werken, komt bedrogen uit. Zo’n werkgever heeft nog flink wat ervaring op te doen.
