Wetenschap checkt met experimenten de feiten, filosofie checkt het denken.
Hoe druk je werk ook is, de meeste mensen houden genoeg tijd over om tussen de bedrijven door te dagdromen. Een van de ontelbare vragen die je je zittend aan je bureau of achter de kassa vast weleens hebt afgevraagd is: waarom werk ik eigenlijk? Als ik mijn leven volledig zelf zou kunnen vormgeven, zou dan nog steeds om acht uur de wekker gaan? Maar zulke vragen verdwijnen weer zodra je overgaat op de orde van de dag.
Als ik mijn leven zelf kon vormgeven, zou ik dan nog werken?
De Engelse jurist, filosoof en humanist Thomas More (1478-1535) weigerde echter om zich neer te leggen bij de status quo. (Voor zijn verzet tegen de macht van de Engelse koning is hij zelfs onthoofd.) In zijn werk Utopia levert hij kritiek op de wereld waarin hij leeft door zich de ideale wereld voor te stellen. Stel je een samenleving voor, schrijft More, waarin werk weliswaar niet helemaal verdwenen is, maar waarin je nooit meer hoeft te doen dan nodig is. ‘Van de vierentwintig even lange uren waarin een etmaal opgedeeld is, besteden mensen er maar zes aan werk: ze werken drie uur in de ochtend en gaan daarna eten. Na het middageten hebben ze twee uur de tijd om te rusten en daarna gaan ze weer drie uur werken.’ Mensen hoeven bovendien nooit meer onzinnig werk te doen; ze doen alleen wat nuttig is. Ze mogen zelf kiezen welk ambacht ze het liefst beoefenen en houden veel tijd over voor hun hobby’s, om te slapen en bovenal voor de ‘vrije ontwikkeling van hun geest’. Zou het leven niet veel beter zijn met zoveel meer vrije tijd?
Tekst loopt door onder afbeelding
Echt?!
Makkelijk praten More, zou je kunnen denken: in jouw utopie hoef je geen rekening te houden met de weerbarstige realiteit. Maar More voert wel degelijk argumenten aan voor de haalbaarheid van zijn droombeeld: in de Europese samenlevingen van zijn tijd werken grote delen van de bevolking niet en worden er veel onnodige producten geproduceerd. Als je de werklast goed Âverdeelt en niet te groot maakt, ligt een beter leven voor iedereen binnen handbereik. Sinds More is, mede door de komst van nieuwe technologieën die ons het werk uit handen nemen, de kortere werkweek al talloze keren voorspeld – en toch is die er nog niet gekomen. Houden we meer van werk dan we denken? Of gaan we er misschien zo in op, dat de vraag wat we eigenlijk van ons werk willen niet eens meer kan bezinken?
