Toen ik laatst op een feestje was, ontstond er een discussie over filosofie op de universiteit: leren studenten daar vooral argumenten van filosofen te reproduceren of worden ze ook aangemoedigd om zelf na te denken? Ditzelfde vroeg Friedrich Nietzsche (1844-1900) zich 150 jaar geleden al af, zo blijkt uit het onlangs vertaalde Over de toekomst van onderwijsinstellingen.
Het boek bestaat uit vijf vermakelijke lezingen waarin Nietzsche het met name op het gymnasium heeft gemunt. Ook de discussie over het gymnasium is uiterst actueel: waarom is het onderscheidende kenmerk van het gymnasium nog altijd Latijn en Grieks leren? Is het niet ontzettend elitair om categorale gymnasia in mooie gebouwen en met dure Rome-reizen in stand te houden, terwijl de kansenongelijkheid in het onderwijs alleen maar toeneemt?
Nietzsche zou zich omdraaien in zijn graf bij dit soort argumenten. Vorming is volgens hem niet iets voor de massa, maar slechts voor de geniale enkeling. Van Latijn en Grieks leer je eerbied te hebben voor een taal met strakke regels, voor grammatica en lexicon. ‘Alle vorming begint met precies het tegendeel van wat men tegenwoordig als academische vrijheid looft, met gehoorzaamheid, met onderdanigheid, met tucht en met dienstbaarheid.’ Eerst maar eens die klassieke werken lezen, en dan ook nog in de oorspronkelijke taal, voordat je zelf iets met recht kunt beweren, als het aan Nietzsche ligt.
Even tussendoor …
Meer lezen over Nietzsche en andere grote denkers? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:
Door de verschillende lezingen heen loopt een verhaal over een filosoof die met zijn metgezel in het bos rondloopt. Daar treffen ze twee studenten die een duel aan het organiseren zijn voor hun studentenvereniging (die waren er toen blijkbaar ook al). Dat levert leuke dialogen op: ‘Wat? U vreesde dat een filosoof u zou verhinderen te filosoferen?’ ‘Heeft u dat op uw universiteit nog niet ervaren?’
Ook heel actueel: ‘Er zijn nu bijna overal zo overdreven veel hogere onderwijsinstellingen, dat er op dit moment oneindig veel meer leraren nodig zijn dan een volk kan voortbrengen.’ De meeste leraren kunnen daarom zelf niet wat ze hun leerlingen zouden moeten leren volgens Nietzsche, wat de middelmatigheid alleen maar vermenigvuldigt. En als Nietzsche ergens een hekel aan heeft, dan is het wel middelmatigheid.
Over de toekomst van onze onderwijsinstellingen
Friedrich Nietzsche
vert. Thomas Heij
ISVW Uitgevers
144 blz.
€ 19,95
