Eerst kwam Greta Thunberg, die in niet mis te verstane bewoordingen duidelijk maakte dat haar generatie zich verraden voelt. ‘Hoe durven jullie!’ sprak ze op een VN-congres eind 2019 machthebbers toe. ‘Jullie laten ons in steek.’ Toen enkele maanden later de maatschappelijke aandacht naar de coronacrisis verschoof, kwamen ouderen en jongeren opnieuw tegenover elkaar te staan. Beide hebben afgelopen jaar de nodige offers gebracht, maar vooral ouderen zijn daar, als voornaamste risicogroep, de directe begunstigden van. Intussen wordt de rekening van maatschappelijke steunpakketten naar de toekomst doorgeschoven. Die komt boven op de bestaande economische kloof tussen vermogende babyboomers en millennials die moeizaam hun weg vinden op de arbeids- en huizenmarkt. Sommigen verwijten hun ouders en grootouders zelfzuchtigheid en verwendheid. ‘Boomers’ bijten terug: je kunt generaties niet over één kam scheren. Staan ouderen bij de jeugd in het krijt?
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Het tijdperk waarin je geboren bent, beïnvloedt je morele antenne
Ja
Vanuit ethisch perspectief is de kern van een generatieconflict een verdelingsvraagstuk. De lusten en lasten van het samenleven dienen we eerlijk te verdelen. Als er grote economische en ecologische risico’s op de schouders van de ene groep rusten, terwijl de andere groep daar de voordelen van geniet, dan is die verdeling onrechtvaardig. Daar lijkt het inderdaad op: de volwassenen en pensionado’s van nu hebben – bewust of onbewust – meer genomen dan hun toekomt. Naoorlogse generaties hebben de economische wind in de rug gehad. Vandaag de dag lopen zij voorop onder de vleeseters en veelvliegers. Oftewel – en dat is het voornaamste verwijt van de jeugd: juist de machthebbers en grootverbruikers van nu, die al een flink hap hebben genomen uit ’s werelds ecologische budget, ondernemen maar weinig om dat te compenseren. De maatschappij verandert, maar oudere generaties veranderen niet mee. Routines worden stugger, privileges geeft men niet op. Ouderen vormen bovendien de bestuurlijke elite die het nu voor het zeggen heeft, en hun beslissingen zullen nog tot ver in de toekomst doorklinken. Juist de leeftijdsgroep waarvan het doen en laten het grootste verschil maakt, lijkt het minst tot een ommezwaai bereid.
Nee
‘Generatie’ is een rekbaar begrip. Waar men de ene generatie laat beginnen en de ander ophouden is nogal willekeurig. Critici hebben hun gelegenheidsgeneraties snel gevormd. Maar zijn de scheidslijnen tussen generaties niet veel te diffuus om ze als groep te bekritiseren? In China is ‘babyboomers’ geen relevante categorie; daar is de invoering van de eenkindpolitiek in 1979 een keerpunt in het generatiedenken. Ook zijn de kenmerken die aan generaties worden toegeschreven vrij karikaturaal. Natuurlijk, mensen die in dezelfde plaats en tijd zijn opgegroeid hebben dingen met elkaar gemeen. Ze hebben geprofiteerd, of zijn slachtoffer geworden, van dezelfde economische, technologische en politieke ontwikkelingen. Ze delen een collectief geheugen. Maar hun affiniteit moet ook weer niet worden overdreven. Ideologieën lopen door generaties heen. Hebben sociaal-economische groepen niet meer met elkaar gemeen dan leeftijdsgroepen? De schuld voor de klimaatcrisis leggen bij één generatie is wat al te gemakzuchtig. Het schept een schijntegenstelling, die vooral onvrede voedt. De millennials die zich bij hun boomer-ouders beklagen over hun bevoorrechte positie, nemen intussen net zo hard een voorschot op de ecologische toekomst van de generatie na hen. In plaats van te generaliseren is het zinvoller om individuen aan te spreken op hun gedrag.
Blinde vlekken
Elke generatie ziet zich voor de taak gesteld om de wereld te veranderen. Babyboomers protesteerden tegen kernwapens en de kansenongelijkheid van vrouwen. De tieners van nu gaan de straat op voor het klimaat en om zich te verzetten tegen racisme. Uiteindelijk is het de inhoud van de ideeën die er in ethisch opzicht toe doet, niet de groep die ze verkondigt. Maar het perspectief van de groepsleden maakt wel een verschil: vanuit het ene standpunt herken je onrecht scherper dan vanuit het andere. Het tijdperk waarin je geboren bent, beïnvloedt je morele antenne en welke blinde vlekken je hebt. Ieder mens, jong en oud, doet er goed aan zich daar bewust van te zijn.
