Mensen hebben geen alleenrecht op moreel gedrag. Sterker nog, door het morele gedrag van dieren moet onze opvatting over moraal veranderen, zegt filosoof Mark Rowlands.
Zorgende honden, rouwende olifanten, empathische apen – zelfs ratten weigeren in een onderzoek voedsel als andere ratten daardoor een elektrische schok krijgen. Dat dieren aanwijsbaar moreel gedrag vertonen staat inmiddels buiten kijf, stelt filosoof Mark Rowlands in een essay voor het internettijdschrift Aeon. Van Charles Darwin tot hedendaags primatoloog Frans de Waal, er is een lange traditie van denkers en wetenschappers die claimen dat dieren ‘rudimenten van moraliteit’ bezitten, ook al zijn het geen ‘morele wezens precies in de zin zoals wij’.
Maar wat meestal volgt is de vraag: is het ook echt moreel gedrag? Of zijn er ook niet-morele verklaringen voor het gedrag? In het geval van de ratten, legt Rowlands uit, kan het ogenschijnlijke ‘morele’ weigeren een schok te geven aan een andere rat ook eenvoudig verklaard worden als een aversie van de rat voor het geluid dat de door zijn toedoen ‘gemartelde’ mederat maakt. De meeste filosofen en wetenschappers concluderen dan ook: geen moreel gedrag. Om moreel te handelen is het namelijk nodig dat de rat een afweging maakt, verantwoordelijkheid neemt. En dat is, logischerwijze, niet mogelijk.
Rationele verantwoording
Rowlands betwijfelt deze ‘traditioneel filosofische zienswijze’. Dezelfde ‘aversie-verklaring’ gaat namelijk ook op voor mensen. Baby’s die huilen verdragen wij ook niet, maar zouden ouders de haast vanzelfsprekende zorg die daarop volgt daarom als minder moreel zien? Hoe ver kunnen we onszelf eigenlijk rationeel verantwoorden nu psychologisch onderzoek steeds vaker aantoont dat wij in onze keuzes beïnvloedt worden door factoren waar wij ons zelf niet bewust van zijn?
We moeten het daarom omdraaien, concludeert Rowlands: juist de instinctieve aversie duidt op het bestaan van een even instinctief gevoel van sympathie, van ‘natuurlijke’ morele zorg. Het zijn ook bij mensen geen rationele overwegingen, maar morele ‘sensibiliteiten’ die ervoor zorgen dat we moreel handelen – een conclusie overigens die de Schotse Verlichtingsdenker David Hume als een van de eersten – maar ook weinigen – durfde te trekken. Het is tijd om het oude mensbeeld achter ons te laten, aldus Mark Rowlands: ‘Onze moraliteit is meer in onze biologie geworteld dan in ons intellect’.
Ivo Slangen (beeld: stock.xchng)
Mark Rowlands is hoogleraar filosofie aan de universiteit van Miami. Binnenkort verschijnt zijn boek Can Animals Be Moral? bij Oxford University Press.
