Vijf filosofische paradoxen

De Kretenzische filosoof Epimenides zei ooit: ‘Kretenzers liegen altijd’. Wat nu? Als deze uitspraak waar is, liegt Epimenides zelf en dit zou betekenen dat Kretenzers niet altijd liegen. Als deze uitspraak niet waar is, betekent het dat Epimenides de waarheid spreekt, en Kretenzers dus altijd liegen. Deze logische paradox staat ook wel bekend als de ‘leugenaarsparadox’.

In het middeleeuwse Sevilla was een barbier die zei: ‘ik scheer alleen mannen die zichzelf niet scheren’. Op een dag werd hem gevraagd of hij zichzelf scheerde, waar hij geen antwoord op kon geven. Als de barbier zichzelf scheert, is hij geen man die zichzelf niet scheert, en zou hij zichzelf dus eigenlijk niet mogen scheren. Als hij zichzelf niet scheert, maakt dit hem tot een man die zichzelf niet scheert, wat zou betekenen dat hij door zichzelf geschoren mag worden. De paradox wordt door sommigen vermeden door te stellen dat de barbier een vrouw is.

De paradox van Zeno kan natuurlijk niet in dit lijstje ontbreken. De wereldberoemde paradox vertelt het verhaal van Achilles en de schildpad. De schildpad daagt de snelle Achilles uit voor een wedstrijdje hardlopen, maar dan moet Achilles de schildpad wel tien meter voorsprong geven. Vervolgens legt de schildpad uit dat Achilles nooit van hem zal kunnen winnen. In de tijd die Achilles er over doet de afstand tussen hem en de schildpad te overbruggen, is de schildpad al weer een stukje opgeschoven. Vervolgens moet Achilles de nieuwe afstand tussen hem en de schildpad overbruggen, maar ook in deze tijd (hoe kort ook) is de schildpad weer een stukje opgeschoven. Achilles zal – ondanks het feit dat hij veel harder loopt – nooit in staat zijn de schildpad in te halen.

Een ter dood veroordeelde Chinese boer mag op zijn laatste dag nog één zin uitspreken. Als deze zin waar is, wordt de Chinees opgehangen. Als deze zin onwaar is, wordt de Chinees gewurgd. De zin die de boer uitspreekt is: ‘Ik zeg dat ik word gewurgd’. Dit brengt de beul voor een groot dilemma. Als deze zin waar is, betekent dit dat de Chinees een onware zin heeft uitgesproken, en de Chinees gewurgd zou moeten worden wat de zin weer waar maakt. Als deze zin onwaar is, betekent het dat de Chinees gewurgd wordt en dus een ware zin heeft uitgesproken. 

Even tussendoor… Meer lezen over filosofie? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:

De paradox van Grelling gaat over autologische woorden (woorden die zichzelf beschrijven, zoals ‘zwart’ ‘kort’ en ‘woord’) en heterologische woorden (woorden die zichzelf niet beschrijven, zoals ‘groen’ ‘lang’ en ‘foto’). De grote vraag is nu: is het woord ‘heterologisch’ een heterologisch woord? Als dit het geval is, dan beschrijft het zichzelf,  wat het een perfect autologisch woord maakt. Maar als het een autologisch woord is, moet het zichzelf beschrijven, en dan is het dus weer een heterologisch woord!