Dilemma
Om wettelijke misstanden te aan te kaarten mag je best de wet overtreden, vond Henry David Thoreau. Want dat een regel in de wet vastligt, maakt deze regel niet per se rechtvaardig. De Amerikaanse filosoof en natuuronderzoeker weigerde belasting te betalen aan een overheid die slavernij toestond en moest daarom een nachtje naar de gevangenis. Hiermee staat hij aan de basis van een nieuwe vorm van verzet: burgerlijke ongehoorzaamheid. Filosoof Jeroen Hopster vraagt zich af of je inderdaad de wet mag overtreden om een groter onrecht aan de kaak te stellen. ‘Welke doelen demonstranten hebben en welke middelen ze inzetten om die doelen te verwezenlijken beïnvloedt het morele gehalte van hun daden.’
Verzet van de machtige menigte
Volgens de Italiaanse filosoof Antonio Negri leven wij in een ‘imperium’ of Empire. Dit is een ‘ondoorzichtig mondiaal politiek systeem’ waarin het kapitalisme steeds verder onze levens binnendringt. Maar deze nieuwe globale orde heeft ook voordelen. Dankzij toenemende communicatiemiddelen kunnen wereldbewoners ontdekken wat ze gemeen hebben. Zo bewegen zij zich volgens Negri van anonieme massa naar vertrouwde menigte. Deze menigte is krachtig in haar verlangen naar verzet: ‘Positiviteit! Creativiteit! Dat is de menigte… een gebeurtenis, een humanisme, het vermogen om te gisten, Dat is het leven!’ Aldus Negri.
Solidariteit
Activisten zetten zich in om solidair te zijn met mensen die onderdrukt, geëxploiteerd en buitengesloten worden. Hun solidariteit is vaak op toekomstige verandering gericht. René Gabriels merkt in Wijsgerig Perspectief op hoe volgens de filosoof Herbert Marcuse solidariteit ook op het verleden gericht is. Dit noemt Marcuse ‘anamnestische solidariteit’. Activisten genereren met hun herinneringen aan vroeger een kritische kijk op het heden, maar mogen ook weer niet te lang mijmeren over wat geweest is. Ze hebben immers al hun energie nodig in de strijd voor een betere toekomst.
Totalitair kapitalisme
Volgens de Duitse filosoof Theodor Adorno is het kapitalisme is totalitair geworden. We kunnen ons niet eens meer een plek buiten de mechanismen van productie en consumptie voorstellen. Hoe komen we in opstand tegen deze alomvattende, slecht zichtbare ondeugd? Thijs Lijster laat zien hoe maatschappelijke verandering begint bij het besef dat onze huidige toestand niet onontkoombaar is. Een juiste hoeveelheid verbeeldingskracht kan tot opstand leiden en veel verandering teweeg brengen. Volgens Lijster is activisme ‘alleen zinvol en effectief als het theorie verbindt aan praxis en het lokale aan het mondiale’.
Tussen berusting en verzet
Hard werk, eigenwijsheid, soberheid, en bescheidenheid. De Nederlandse cultuur wordt doorgaans geassocieerd met calvinisme, maar wat houdt het in om calvinist te zijn? Literatuurwetenschapper Ernst van den Hemel schreef een boek waarin hij de gevaren en de kansen van de calvinistische politiek bespreekt. Aan de hand van historische voorbeelden gaat hij voorbij de stereotypes. De politieke calvinist is niet alleen een fanatiek gelovige activist of een brave burgerman die er binnenshuis een benauwende geloofsbeleving op nahoudt. ‘De calvinist zit qua politiek handelen gevangen in een onbehaaglijke spanning tussen berusting en verzet’ vindt van den Hemel.
