Dinsdag begon in Den Haag de rechtszaak van Milieudefensie en ruim 17.000 mede-eisers tegen Shell. Volgens de eisers houdt Shell zich niet aan het klimaatakkoord en zouden ze bovendien de vervuiling van akkers en visvijvers moeten compenseren. Kun je het recht inzetten om klimaatverandering tegen te gaan? Of is klimaatverandering vooral een politieke aangelegenheid? In dit weekendlijstje vijf filosofen over recht, politiek en moraal in klimaatvraagstukken.
Verzet
Kan het recht een bron vormen van verzet tegen klimaatverandering? Filosoof Tamar de Waal en jurist Laura Burgers denken van wel. Onder sommige omstandigheden kan ‘naar de rechter stappen’ productief zijn voor activisten in democratische rechtsstaten. In 2015 deed actiegroep Urgenda dit met succes. De rechter oordeelde in deze zaak dat de Nederlandse staat meer moet doen tegen klimaatverandering en beriep zich op een mensenrecht: het is een recht om te leven en klimaatverandering vormt een bedreiging voor dit recht. Of iets vergelijkbaars gaat gebeuren in de zaak tegen Shell, is nog maar de vraag.
Lees hier meer over activisme via de rechter.
Vernietigde cultuur
Klimaatverandering wordt bij uitstek gezien als een zaak van leven of dood: we denken aan uitstervende diersoorten, mislukte oogsten, overstromingen die talloze levens eisen. Maar met de natuur ondergaan ook culturen fundamentele en onomkeerbare veranderingen, stelt jurist Daphina Misiedjan. Mensen moeten verhuizen, kunnen geen dieren meer houden, zijn gedwongen hun etensbereidingen of geneeskundige gebruiken te veranderen. Misiedjan laat zien hoe klimaatverandering het recht op cultuur, en daarmee mensenrechten, constant in gevaar brengt.
Lees hier meer over hoe klimaatverandering niet alleen natuur, maar ook cultuur vernietigd.
Natuur in de politieke arena
Volgens filosoof en socioloog Bruno Latour zijn wij in politiek opzicht nog geheel onvoorbereid op de fundamentele en onomkeerbare gevolgen van klimaatverandering. De veranderende natuur dringt zich aan ons op. Het klimaat, de oceaan, onze natuurlijke hulpbronnen – allerlei zaken die we voorheen niet als politiek beschouwden verschijnen plots in de politieke arena. Een goed klimaatregime betekent daarom in de eerste plaats een nieuw politiek regime.
Lees hier meer over het nieuwe politieke regime dat Latour voorstelt.
Schuldige
Voormalig Denker des Vaderlands René ten Bos stelt dat de klimaatcrisis fundamentele onzekerheden met zich meebrengt. Kunnen we bijvoorbeeld een schuldige aanwijzen, zoals ‘de witte man’ of ‘het kapitalisme’? Zijn multinationals als Shell verantwoordelijk, of juist de mensen die bij Shell tanken? Volgens Ten Bos is de klimaatcrisis te complex om een sluitend antwoord te vinden: ‘Natuur en cultuur grijpen op elkaar in en er ontstaat een ondoorzichtige puinhoop. Ecologisch denken is dus: omgaan met ondoorzichtigheid. Daarin verdwalen is misschien iets waar we aan moeten wennen. We moeten leren omgaan met complexiteit. Daar zijn we vooralsnog niet zo goed in.’
Lees hier meer over het antropoceen volgens René ten Bos.
Moraliteit van het klimaatbeleid
Natuurrampen, smeltende poolkappen en klimaatvluchtelingen: in het klimaatdebat wordt er door zowel voor- als tegenstanders van een bepaald klimaatbeleid vooral gewezen op de gevolgen. Maar filosoof Immanuel Kant (1724-1804) vond dat consequenties nooit leidraad voor ons handelen moeten zijn. In plaats daarvan moeten we handelen volgens de regels die we onszelf opleggen. Om te testen of zulke regels ook moreel verantwoord zijn, formuleerde Kant de categorische imperatief. Kunnen we ons beroep op fossiele brandstoffen echt willen?
