Vernietigde cultuur
Klimaatverandering wordt bij uitstek gezien als een zaak van leven of dood: we denken aan uitstervende diersoorten, mislukte oogsten, overstromingen die talloze levens eisen. Maar met de natuur ondergaan ook culturen fundamentele en onomkeerbare veranderingen, stelt jurist Daphina Misiedjan. Mensen moeten verhuizen, kunnen geen dieren meer houden, zijn gedwongen hun etensbereidingen of geneeskundige gebruiken te veranderen. Misiedjan laat zien hoe klimaatverandering het recht op cultuur, en daarmee mensenrechten, constant in gevaar brengt.
Natuur in de politieke arena
Volgens filosoof en socioloog Bruno Latour zijn wij in politiek opzicht nog geheel onvoorbereid op de fundamentele en onomkeerbare gevolgen van klimaatverandering. De veranderende natuur dringt zich aan ons op. Het klimaat, de oceaan, onze natuurlijke hulpbronnen – allerlei zaken die we voorheen niet als politiek beschouwden verschijnen plots in de politieke arena. Een goed klimaatregime betekent daarom in de eerste plaats een nieuw politiek regime.
Schuldige
Voormalig Denker des Vaderlands René ten Bos stelt dat de klimaatcrisis fundamentele onzekerheden met zich meebrengt. Kunnen we bijvoorbeeld een schuldige aanwijzen, zoals ‘de witte man’ of ‘het kapitalisme’? Zijn multinationals als Shell verantwoordelijk, of juist de mensen die bij Shell tanken? Volgens Ten Bos is de klimaatcrisis te complex om een sluitend antwoord te vinden: ‘Natuur en cultuur grijpen op elkaar in en er ontstaat een ondoorzichtige puinhoop. Ecologisch denken is dus: omgaan met ondoorzichtigheid. Daarin verdwalen is misschien iets waar we aan moeten wennen. We moeten leren omgaan met complexiteit. Daar zijn we vooralsnog niet zo goed in.’
Moraliteit van het klimaatbeleid
Natuurrampen, smeltende poolkappen en klimaatvluchtelingen: in het klimaatdebat wordt er door zowel voor- als tegenstanders van een bepaald klimaatbeleid vooral gewezen op de gevolgen. Maar filosoof Immanuel Kant (1724-1804) vond dat consequenties nooit leidraad voor ons handelen moeten zijn. In plaats daarvan moeten we handelen volgens de regels die we onszelf opleggen. Om te testen of zulke regels ook moreel verantwoord zijn, formuleerde Kant de categorische imperatief. Kunnen we ons beroep op fossiele brandstoffen echt willen?
