‘Ik hoop dat we de mens onttronen,’ zei de Brits-Indiase schrijver en journalist Pankaj Mishra. Maar wat als deze onttroning al heeft plaatsgevonden? Freud zei dat er twee ‘krenkingen’ waren geweest: gebeurtenissen waardoor de mensheid iets had verloren wat haar bijzonder maakte. Na Copernicus en Darwin zag hij zichzelf als degene die krenking nummer 3 veroorzaakte. Inmiddels zijn we ruim een eeuw verder, en hebben er allerlei nieuwe wetenschappelijke revoluties plaatsgevonden. In dit weekendlijstje: zes revoluties die mens onttronen.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Revolutie #1: Copernicus
Copernicus ontdekte dat de aarde niet het middelpunt is van het heelal, maar slechts een van de planeten is die om de zon draaien. Door deze ontdekking raakte de aarde haar centrale status kwijt, en de mensen die erop leefden voelden zich daardoor minder belangrijk. Later zouden we nog ontdekken dat zelfs ons zonnestelsel maar een van de miljarden zonnestelsels is.
Revolutie #2: Darwin
Lang gingen mensen er vanuit dat ze bijzondere wezens waren, naar Gods evenbeeld geschapen. Charles Darwin zette dit beeld op zijn kop: de mens was slechts een toevallig resultaat van de evolutie. Wij nemen geen bijzondere positie tussen de dieren meer in, maar zijn dieren tussen de dieren. We komen voort uit hetzelfde doelloze biologische proces.
Revolutie #3: Freud
Toch bleven mensen nog vasthouden aan de bijzondere status van de mens boven de dieren. Mensen werden gezien als rationele wezens met een vrije wil, en dieren zouden puur geleid worden door hun instincten. Sigmund Freud haalde dit mensbeeld onderuit. Hij stelde dat mensen voor een groot deel geleid worden door hun driften, en dat ze maar heel beperkt toegang hebben tot dit onbewuste deel van hun geest. Hij vergeleek het zelf met een ijsberg: alleen het topje steekt boven het water uit, en het grootste deel is onzichtbaar. Onze ratio zou slechts een bijrol spelen in het bepalen van ons gedrag.
Revolutie #4: DNA
James Watson, Francis Crick, Maurice Wilkins, en Rosalind Franklin hebben alle vier, in stappen, de theorie van het DNA tot stand gebracht. Op basis van deze theorie worden onze genen steeds meer gekoppeld aan ons gedrag. Hiermee wordt de revolutie van Freud doorgezet: we bepalen niet in alle vrijheid zelf ons gedrag, maar ons gedrag wordt in hoge mate bepaald door onze genen. Die worden steeds verder door de natuurwetenschap in kaart gebracht. Daardoor zijn we minder mysterieus en onverklaarbaar, maar blijkt dat we gehoorzamen we aan dezelfde natuurwetten als dieren en planten.
Revolutie #5: Neurowetenschap
Wetenschapsjournalist Lone Frank heeft inmiddels alweer de vijfde revolutie uitgeroepen die de mens onttroont: de opkomst van de neurowetenschap. Door de intrede van de fMRI kunnen hersenwetenschappers live zien wat er gebeurt in de hersenen terwijl we van alles en nog wat doen. Zelfs het maken van morele beslissingen kan tegenwoordig geanalyseerd worden in neurologische termen. Het bestaan van een immateriële ziel is hierdoor lastig te vatten. Alle activiteit van de geest kan worden waargenomen als materiële activiteit in de hersenen. ‘De ziel’ lijkt nergens meer gevonden te kunnen worden.
Revolutie #6: Big Data
In zijn boek Homo Deus schetst Yuval Noah Harari een ontwikkeling die gezien kan worden als de zesde revolutie die de mens van zijn troon stoot: Big Data. Door het gebruik van big data is ontdekt dat mensen eigenlijk heel voorspelbaar zijn. De vrije, creatieve wil lijkt een illusie te zijn: alles wat we doen kan steeds beter voorspeld worden door bedrijven en overheden die de beschikking hebben over een gigantische hoeveelheid data en een enorme rekenkracht.
Lees hier de andere voorspellingen die Harari doet over de toekomst van de mens. Of bestel hier zijn boek Homo Deus.
