Ik ken eigenlijk niemand die zo goed is in zich aan de regels houden als ik zelf. Ik heb nog nooit een schuld gehad en deadlines missen kost me moeite. Drugs zijn niet aan mij besteed, alcohol drink ik enkel binnen de grenzen van het sociaal acceptabele. Je zou kortom kunnen stellen dat ik een redelijk stabiele persoonlijkheid heb, en me daarmee kunnen feliciteren.
Maar wat als ik een lafaard ben?
Dit is een filosofische vraag die al menigeen existentiële twijfel bezorgd heeft en ik zal hem dan ook niet alleen voor mezelf proberen te beantwoorden, maar ook voor u, lezer.
‘Omdat we bang zijn iets zeer slechts te maken, hebben we niet de moed iets zeer goeds te maken, en we maken daarom maar iets middelmatigs,’ schrijft de Italiaanse dichter en filosoof Giacomo Leopardi (1798-1837) in zijn dagboekaantekeningen Zibaldone.
Deze angst kan zich in vele facetten van het leven nestelen, maar belangrijker nog, in het leven zelf. Je committeren aan het leven, het hele leven, met al z’n onhandige rampspoed incluis, is zo eng dat het de reden is dat 95 procent van ons leven bestaat uit het zoeken naar afleiding. Bang dat iedere keuze die we vol overtuiging maken ons afsluit van andere, mogelijk betere keuzes, en nog banger dat daarmee de sluizen van andermans’ veroordeling voorgoed geopend zijn. En daar lig je dan op je sterfbed, en je hoopt maar dat God je je middelmatigheid zal vergeven.
Even tussendoor… Meer shortreads lezen? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
Robert Musil schrijft in zijn roman De man zonder eigenschappen: ‘Als werkelijkheidszin bestaat, moet mogelijkheidszin ook bestaan.’ Zijn standpunt staat haaks op dat van Leopardi: de dappere mens, aldus Musil, is de mens die juist wél ervoor kiest zijn opties open te houden. Maar radicaal — en altijd. Voor een uitgebreide analyse van deze opvatting verwijs ik graag naar een treffend artikel van Francois Levrau in tijdschrift Streven, maar kort door de bocht komt het er op neer dat Musil vindt dat het juist veilig is om niét voor de mogelijkheid te kiezen. We vallen maar wat graag samen met het beeld dat we van onszelf hebben. Het is makkelijk jezelf eigenschappen toe te dichten (‘iemand die zich aan de regels houdt’) en volgens die eigenschappen te leven. Door de wereld in die hoedanigheid tegemoet te treden, beperk je jezelf, want je mist dat wat buiten de kaders die je voor jezelf maakte valt.
Zoals het een lafaard betaamt ben ik geneigd van beide opvattingen een beetje te nemen. Het leven kiezen betekent, denk ik, je radicaal committeren aan het feit dat alles elke dag anders kan zijn. Het wil niet zeggen dat ik vandaag geen eigenschappen mag hebben, ik heb mijn eigenschappen zelfs ten volle — alleen ben ik bereid deze voortdurend op de schopstoel te plaatsen. Wat als ik een lafaard ben? So what Robert Musil en Giacomo Leopardi, wil ik zeggen. Als ik vandaag een lafaard ben, zegt dat niets over mijn moed van morgen.
In de online rubriek ‘shortreads’ zoekt Filosofie Magazine elke week in een kort essay naar het antwoord op een alledaagse filosofische vraag.
