Home Shortread Waarom zijn we zo bang voor geheugenverlies?
Shortread

Waarom zijn we zo bang voor geheugenverlies?

Door Willem Jan Otten op 17 januari 2024

Ariadne vergeten geheugenverlies Herbert James Draper
'Ariadne', olieverfschilderij door Herbert James Draper uit ca. 1905
Zelfs een shortread is lang genoeg om de draad kwijt te raken. Willem Jan Otten gaat op zoek naar de verloren gedachte over vergeten.

Dit artikel krijg je van ons cadeau

Wil je onbeperkt toegang tot de artikelen op Filosofie.nl? Je bent al abonnee vanaf €4,99 per maand. Sluit hier een abonnement af en je hebt direct toegang.

Al jaren ontwaak ik steeds vaker met op mijn lippen een naam waar ik niet op kan komen; gisteren stond ik voor de tweede maal in korte tijd voor de balie van de tandarts terwijl de afspraak voor volgende week genoteerd staat.

Nu alles onmiddellijk kan worden geweten, omdat het in het Geheugen is opgeslagen, raken we eindelijk geïnteresseerd in vergeten. Iets waar maar moeilijk tegen op te essayeren is, overigens –  terwijl ik deze gedachtegang ontwikkel, kost het me meer moeite dan ooit om mij, al volgende, te herinneren wat het pad is dat ik heb willen uitzetten. Ik kan de eerste alinea van dit stukje overlezen – dat is een vorm van herinneren – maar, om eerlijk te zijn, is mij nu al ontschoten wat ik er mee van plan was. Ik weet dat ik er een shortread-waardige reden voor had; dat de voorgenomen denkbeweging over geheugen en ouder worden al plaats had gegrepen, en alleen nog maar doorgeknoedeld hoefde ter worden, heus, zelfs aan deze wringende zin ligt een behartenswaardige denksprong, of: denkbeweginkje, ten grondslag dat ik op dit moment kwijt ben.

In mijn voorbereidende aantekeningen vind ik gelukkig dit: ‘Weinig boezemt moderne mensen zoveel angst in als geheugenverlies. We overleven ons geheugen; de voorstelling van ons zelf zonder voorstelling van ons zelf, heeft de plaats ingenomen van de voorstelling van de hel.’

Ik heb de schrijver van dit citaat niet genoteerd, en zal, leert de ervaring, niet op haar naam komen zo lang ik me haar wil herinneren. Ik vermoed dat zij een Deense is, en – vreemd dat ik dit ophoest zonder Deens te kennen – Hvorfor glemme? – heeft geschreven. Ik heb het gelezen als The Sense of Forgetting, maar in een eilandhuisje laten liggen. Ik weet waar: op het scrabble-bord in de boekenkast rechts. Zeegroen traktaatje, negentig mystieke pagina’s, motto van Derrida: ‘Zouden we dan toch moeten vragen naar de zin van vergeten?’

Even tussendoor… Meer shortreads lezen? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:

Meld u aan voor onze nieuwsbrief

Ontvang elke woensdag het laatste filosofie nieuws, de beste artikelen van de week en af en toe een aanbieding.
Ontvang wekelijks het laatste filosofienieuws, de beste artikelen en af en toe een aanbieding.

In Hvorvor glemme? wordt geopperd dat geheugenverlies niet de hel is, evenmin de hemel, maar: een zijnswijze. Wat een zijnswijze is, wordt verteld aan de hand van een van de Zeven Avonden, de lezingenreeks van J.L. Borges, waarin hij stelt dat zijn blindheid niet een defect of een gebrek is, maar juist een perspectief.

Het is een trotse, en beslist ook troostrijke gedachte die, losgelaten op het geheugenverlies waar ieder mens eens aan geloven moet, een ontbindende, en misschien zelfs verzoenende uitwerking heeft. Denken, zegt deze Deense, houdt, als het geheugen op zijn einde loopt, niet op. Wat is dat toch voor trots die me gebiedt haar nu niet te googlen? ‘Het niet op de gedachte kunnen komen is de zin van het vergetende denken.’ Als filosoferen goed leren sterven is, dan is goed sterven net niet op de verloren gedachte komen, op de denksprong, op de denkbeweging waar het om te doen was en is, dat wat je in de uiterste seconde kan toevallen. ‘Komen op’ is natuurlijk te actief. In de uiterste seconde zal hij je te binnen schieten, de verbeide denkbeweging, ‘het ene woord, dat je in je herinneren herstelt.’

In de online rubriek â€˜shortreads’ zoekt Filosofie Magazine elke week in een kort essay naar het antwoord op een alledaagse filosofische vraag.