‘Wij hebben een verbond gesloten met de micro-organismen in ons lichaam’, zegt Remco Kort, hoogleraar microbe-mens-interacties aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Maar dat verbond zijn we aan het verbreken. ‘En dat is levensgevaarlijk.’
Wat kan ik weten?
‘We weten nu: bacteriën en andere microben zijn overal. Ze zitten tussen je tenen, onder je oksels, in je darmen en in je uitwerpselen. Lang wisten we dat niet, en nog steeds dringt het maar nauwelijks tot de meeste mensen door. Dat komt natuurlijk doordat ze niet zichtbaar zijn. We hebben technieken nodig om ze te kunnen zien en om hun invloed te kunnen begrijpen. In de zeventiende eeuw was het Antoni van Leeuwenhoek die met zijn lenzen voor het eerst microben in het vizier kreeg. Hij beschreef die levende “dierkens” zonder te beseffen dat zij verband konden houden met ziektes of voedselbederf. Dat kwam pas twee eeuwen later met mensen als Pasteur en Koch, de voorvaderen van de bacteriologie, die de methoden ontwikkelden om bacteriën te kweken op een petrischaaltje. Vanaf dat moment richtten de microbiologen hun studies op kweekbare bacteriën die het vooral goed doen in vloeibare media in schudkolven. De meeste bacteriën geven er echter de voorkeur aan zich aan een oppervlakte te hechten, waar ze een complexe gemeenschap vormen. We hebben dus lange tijd gekeken naar de nomaden, terwijl het merendeel van de bacteriën eigenlijk stedenbouwkundige is. Door nieuwe technieken kunnen we ook microben die niet gekweekt kunnen worden identificeren. En nu blijkt dat de kweekbare bacteriën in onze darmen slechts een fractie van het geheel vormen en dat veel bacteriële soorten die te boek staan als ziekteverwekker onderdeel zijn van de gewone microflora in ons lichaam die we altijd bij ons dragen. De ziekteverwekkers zijn de uitzonderingen. Verreweg de meeste bacteriën beschermen ons juist tegen ziekten. Toch hebben bacteriën in de medische wereld nog steeds een slechte naam. Nog steeds wordt alles in het werk gesteld om ziekenhuizen “bacterievrij” te houden. Juist daar loop je het risico een gevaarlijke “ziekenhuisbacterie” op te lopen die resistent is tegen antibiotica. Hoogstwaarschijnlijk kunnen andere bacteriën helpen de ziekenhuisbacterie minder gevaarlijk te maken. Er zou daarom veel meer onderzoek gedaan moeten worden naar het effect van de verspreiding van onschadelijke bacteriën in ziekenhuizen.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Fotografie: Bram Budel
Wat moet ik doen?
‘Beseffen dat micro-organismen onze vrienden zijn. Door onze eenzijdige benadering gericht op het verdelgen van micro-organismen zijn we het bacteriële evenwicht in onze lichamen aan het verstoren. We weten allemaal dat overmatig gebruik van antibiotica leidt tot antibioticaresistente bacteriën die steeds moeilijker te bestrijden zijn. Bacteriën kennen in de natuur veel meer vijanden dan de schimmels die antibiotica produceren. Deze vijanden, zoals andere bacteriën en bacteriofagen, zouden we ook kunnen inzetten om infectieziektes terug te dringen. Bacteriofagen zijn virussen die overal voorkomen in de natuur waar bacteriën zijn en in staat zijn gericht bacteriën te infecteren en uit te schakelen. Wonderlijk genoeg vindt er nauwelijks onderzoek plaats in deze richting. Dat moet veranderen. Laat de natuur de leermeester zijn van de wetenschap. Natura Artis Magistra.
Door onze moderne leefstijl – gebruik van antibiotica, keizersnedes, antibacteriële zeep en antibacteriële middelen in voeding – worden we veel minder aan bacteriën blootgesteld dan vroeger. Onderzoek laat zien dat er vooral in westerse landen sprake is van een toename van auto-immuunziektes, waaronder astma, allergie en chronische darmaandoeningen, die hier mogelijk mee in verband staan, ook wel bekend als de “hygiënetheorie”. Met een goede hygiëne is echter niets mis. Eigenlijk zou blootstelling aan onschadelijke bacteriën die ons immuunsysteem in balans houden onderdeel moeten worden van onze hygiënestrategie.’
Wat mag ik hopen?
‘Dat de alternatieven voor antibiotica snel hun weg naar de kliniek zullen vinden. De overheid moet hierin een sterke rol gaan spelen om barrières voor het onderzoek weg te nemen. De farmaceutische industrie werkt ook niet mee. Op een nieuw antibioticum kun je octrooi aanvragen en er zo geld mee verdienen. Bacteriofagen veranderen steeds, probeer daar maar eens octrooi op aan te vragen.’
Tekst loop door onder afbeelding
Fotografie: Bram Budel
Wat is de mens?
‘De mens is een superorganisme: een organisme dat bestaat uit meerdere organismen, een wandelend ecosysteem. Je kunt de mens vergelijken met een mierenhoop. Al die mieren hebben zo hun eigen taak binnen het geheel, en als ze die goed uitvoeren werkt het geheel goed. Net zo werken alle micro-organismen in ons lichaam goed met ons samen. We hebben een verbond met ze gesloten: wij geven ze te eten en zij beschermen ons tegen ziektes. Dat verbond zijn de we laatste eeuw aan het verbreken. Dat is levensgevaarlijk, vooral voor ons, trouwens. Microben hoeven zich geen zorgen te maken. Ze waren de eerste levende wezens hier op aarde, en ze zullen waarschijnlijk ook de laatste zijn.’
