Illustratie: Bas van der Schot
Volgens Freud draaide alles om seks, behalve seks zelf. Volgens de ‘terrormanagementtheorie’ is doodsangst onze belangrijkste drijfveer.
‘Onbewust zijn we allemaal bang voor de dood’, aldus existentieel filosoof Marleen Moors. ‘We zijn niet zozeer bang om te sterven als wel vooral om betekenisloos en nietig te zijn. En we zijn er heel goed in om die angst te verdringen. Maar een sterfgeval in je familie of tv-beelden van een aanslag triggeren die onbewuste doodsangst. Om daarmee om te gaan proberen we onszelf symbolisch onsterfelijk te maken. Dit experiment laat één manier zien waarop we omgaan met doodsangst: we klampen ons hardnekkiger vast aan ons wereldbeeld. Dat geeft veiligheid: je voelt je onderdeel van een geheel en zo druk je die angst weg. Dat werkt polariserend: om je wereldbeeld te versterken ga je je vasthouden aan je vooroordelen en andersdenkenden demoniseren. De terrormanagementtheorie binnen de experimentele existentiële psychologie gaat ervan uit dat onbewuste doodsangst onze keuzes in grote mate beïnvloedt. Ik kijk door die bril naar maatschappelijke fenomenen, zoals de verrechtsing van Europa.
We doen als maatschappij net alsof de dood er niet is – het is een soort collectieve leugen –, maar de mens is Sein-zum-Tode, zoals Heidegger zegt. Elk moment van de dag zijn we sterfelijk. Ons verlangen naar symbolische onsterfelijkheid is op zichzelf niet verkeerd. Zingeving is fundamenteel van belang om te kunnen omgaan met onze doodsangst. Het zorgt ervoor dat je je deel voelt van de menselijke geschiedenis. Dat je gezien wordt. Het is dus niet gek dat zoveel mensen een boek willen schrijven.’
