In de film Wristcutters: A Love Story (2006) bevindt zich onder de passagiersstoel van een oud, roestbruin autootje een zwart gat. Alles wat je onder die stoel laat rollen – zonnebrillen, snoepjes, waterflesjes – verdwijnt in het niets.
Ik heb vaak het idee dat zich in mijn huis zo’n gat moet bevinden, dat alle dingen opslokt die ik kwijtraak – en dat zijn er nogal wat. Vooral mijn bril verdwijnt regelmatig. Alsof deze, zoals een van de hoofdpersonen in Wristcutters suggereert, voor even terechtkomt in een ruimte vol kwijtgeraakte dingen, een ruimte die tegelijkertijd wel en niet bestaat. De Franse filosoof Maurice Blanchot (1907-2003) noemde dat ‘aanwezige afwezigheid’. Wat kwijt is, schreef hij, ís er in zijn niet-zijn. Hoe meer je zoekt, hoe afweziger het lijkt.
Soms ben ik zelfs een beetje bang om goed te zoeken. Voor ik bijvoorbeeld in mijn tas kijk, voelt het namelijk alsof de bril daar tegelijkertijd wel en niet is. En dat heeft iets geruststellends. Maar als ik mijn tas open en de bril ligt er niet, dan lijkt het net alsof ik hem definitief kwijt heb gemaakt door te zoeken. Een beetje zoals in ‘Schrödingers kat’, het beroemde gedachte-experiment van de natuurkundige Erwin Schrödinger. In een afgesloten doos zit een kat die tegelijkertijd dood en levend is. Pas als je in de doos kijkt, neemt de kat een ‘definitieve staat’ aan. Als je dus een dode kat in de doos vindt, betekent dat dat jij hem hebt gedood door de doos te openen.
Even tussendoor… Meer shortreads lezen? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
Volgens Schrödinger is het idee dat iets tegelijkertijd dood en levend kan zijn absurd. Hij gebruikte het experiment om een claim uit de kwantummechanica te ontkrachten: het idee dat dingen tegelijkertijd wel en niet kunnen bestaan, en pas een definitieve staat aannemen zodra ze door iemand geobserveerd worden. Misschien heeft Schrödinger wat de natuurkunde betreft gelijk. Maar zoals Blanchot laat zien kan er op het niveau van de ervaring iets tegelijkertijd wel en niet zijn. Wat dood is, kwijt is, of verloren is, is er op zo’n manier dat we ons er niet goed toe kunnen verhouden. Omdat het er niet is, vraagt het constant onze aandacht. Maar we kunnen er niets mee, omdat het er niet is. Dat we de meeste spullen uiteindelijk weer terugvinden doet niets af aan de ervaring van de hybride afwezigheid zolang ze kwijt zijn.
Niet zelden vind ik mijn bril terug op mijn neus. Blijkbaar was hij er dan al een tijdje weer ongemerkt op de manier waarop de dingen er normaal gesproken zijn, afwezig in hun aanwezigheid.
In de online rubriek ‘shortreads’ zoekt Filosofie Magazine elke week in een kort essay naar het antwoord op een alledaagse filosofische vraag.
