Stel, u bent uw brein. Wat betekent dat? Bent u daarmee in één klap verlost van uw vrije wil en daarmee van prangende vragen als ‘Wat trek ik aan vandaag ?’, ‘Naar welke film zal ik gaan?’ of sterker nog ‘Wat moet ik aan met mijn leven?’. Betekent dat dat u niet meer verantwoordelijk bent voor uw handelen? Betekent het dat alles wat u over uw handelingen en motieven zegt gratuit is?
Sinds hersenonderzoeker Dick Swaab afgelopen jaar zo ongelooflijk veel succes had met zijn boek Wij zijn ons brein komt deze kwestie overal terug. Ja, wij zijn ons brein – Nee, we zijn juist iets anders, iets achter, of iets méér dan ons brein… Een interessant maar ietwat vastgeroest debat waarover Swaab zelf een paar weken geleden in NRC Handelsblad zei dat hij geen millimeter was opgeschoven het laatste jaar: hij had eigenlijk nog geen enkel goed argument tegen zijn stelling gehoord.
De Franse filosofe Catherine Malabou mengt zich ook in deze discussie (Een interview met haar vindt u vanaf pag. 58.). We máken ons brein, stelt zij. Ons brein is plastisch en verandert onder invloed van de omgeving, en omdat wij de omstandigheden waarin wij ons bevinden deels zelf kunnen sturen – althans, dat stelt zij – zijn we verantwoordelijk voor de vorming van ons brein. Ja, we zijn ons brein en we zijn tóch verantwoordelijk.
Over de verknoping tussen hersenen en identiteit schreef arts, filosoof en Filosofie Magazine-columnist Bert Keizer vorig jaar het fascinerende boek Onverklaarbaar bewoond. Het is een verslag van de vier maanden die hij als writer in residence op de afdeling neurochirurgie van het VUmc bivakkeerde. Dat boek was de aanleiding om Keizer te vragen ter gelegenheid van de Maand van de Filosofie in 2012 een filosofisch essay hierover te schrijven onder de titel: Waar blijft de ziel? (Met een lijkwagen naar het paradijs).
Ja, wij zijn ons brein, natuurlijk, maar de vraag blijft: wat betekent dat? Tijdens de FilosofieNacht zullen Bert Keizer en Dick Swaab met elkaar in gesprek gaan over de vraag of wij nu wel of niet een ziel hebben en of die ziel meer behelst dan de optelsom van miljoenen synaptische verbindingen. De FilosofieNacht vindt plaats op 13 april 2012.
