Op de middelbare school had ik een geschiedenisleraar die graag dreigde: ‘I’m going to kick you under the bottom!’ Veel meer herinner ik me niet van zijn lessen en hij voegde nooit de daad bij het woord. Dat was anders voor de zenleerling Shui-lao, die een flinke schop onder de kont kreeg van zijn meester.
Hij valt op de grond, zijn geest opent zich, de verlichting stroomt door hem heen, hij lacht van verbazing.
Het is maar goed dat leraren hun leerlingen geen schop onder de kont meer mogen geven. Stel je al die arme studenten eens voor die getrapt en geslagen werden zonder dat er satori op volgde! Maar nu het klaslokaal zo lang online of anderszins gecompartimentaliseerd is geweest, valt er wel wat op te steken over het belichaamde van leren.
Dat kent ook mildere vormen. In Rilke en de wijsheid beschrijft Jan Oegema hoe de (spiritueel) leraar alleen al door de manier waarop ze haar veters strikt onmisbare lessen doorgeeft. Leren door voordoen – ofwel leren door navolging – is essentieel, voor baby’s en dieren, bij dansjes op TikTok, in levenskunst en op school.
In het digitale klaslokaal heeft voorleven het nakijken
De lessen-ter-navolging die ik me zelf het best herinner, draaiden om rust en stilte. De docent die kalmpjes, woord voor woord, een tekst voorlas, degene die minutenlang de tijd nam om na te denken over een vraag – zij dus die de vertraging ‘voorleefden’, zoals onderwijsfilosoof Hester IJsseling dat noemt (en doet).
In het digitale klaslokaal heeft voorleven het nakijken. Ik zie mezelf zitten, ingekaderd door het scherm en omkaderd door zwarte vierkantjes met goeddeels onbekende namen eronder. Als ik me zou bukken om mijn veters te strikken zou niemand me nog zien en de ruis die door ieders koptelefoon zou knerpen zou ondraaglijk zijn. Vertraging is online al helemaal moeilijk te realiseren. We hebben geleerd dat digitaal alles sneller moet, dat levert de meeste winst op. Maar versnelling creëert op geheel eigen wijze ruis en ondermijnt zo in feite zichzelf.
Ik heb zittend voor het scherm weleens in alle rust een koekje gegeten. Ik weet niet wat de studenten ervan hebben geleerd, maar hoop dat ze het hebben onthouden.
