Home Film Verbeelde verhalen
Dieren Film Mens en natuur

Verbeelde verhalen

Documentairemaker Fabrizio Terranova maakt Donna Haraway’s ideeën voelbaar zonder ze letterlijk te reproduceren, ziet Tobias Servaas.

Door Tobias Servaas op 23 maart 2020

Donna Haraway cyborg cyborgs beeld Icarus Films

Documentairemaker Fabrizio Terranova maakt Donna Haraway’s ideeën voelbaar zonder ze letterlijk te reproduceren, ziet Tobias Servaas.

Dit artikel krijgt u van ons cadeau

Wilt u onbeperkt toegang tot de artikelen op Filosofie.nl? U bent al abonnee vanaf €4,99 per maand. Sluit hier een abonnement af en u heeft direct toegang.

Donna Haraway zit aan de keukentafel van haar zelfgebouwde huis. Ze heeft het over de liefde voor verhalen die haar door haar ouders met de paplepel is ingegoten. Tegelijkertijd zien we op de achtergrond, in een andere kamer, dezelfde Haraway driftig schrijvend aan haar bureau. Even later een scène in de leeskamer van het huis. Terwijl Haraway het heeft over haar favoriete sciencefictionboeken – haar intellectuele gesprekspartners – begint de kamer langzaam te draaien. Wie goed oplet, merkt dat er vanuit het raam telkens een andere boom te zien is. Alle subtiliteit wordt doorbroken wanneer er plotseling enorme diepzeedieren door de kamer zweven. Het blijkt dat Haraway al die tijd al voor een green screen zat te vertellen. In de voorlaatste scène houdt ze lachend groene objecten voor haar lichaam, zodat het lijkt alsof we door haar heen kunnen kijken. ‘Holes in being at last!’ roept ze uitbundig.

Donna Haraway: Story Telling for Earthly Survival (2016) is een documentaire van Fabrizio Terranova over het leven en werk van Donna Haraway. Terranova portretteert een optimistische denker in de vertrouwde omgeving van haar huis. We zien Haraway lachend en honderduit pratend, grappend, verhalen vertellend en zichtbaar op haar gemak bij de filmmaker en zijn camera. Al haar belangrijkste ideeën komen langs, omkleed met persoonlijke verhalen en verrassende beelden. In de beelden geeft Terranova op inventieve wijze vorm aan Haraway’s ideeën: niet door ze simpelweg uit te beelden, maar door ze aan te vullen vanuit het perspectief van Haraway’s denk- en leefwijze.

We kennen Haraway’s idee van companion species. Het duidt op een samenlevingsvorm waarin de grens tussen cultuur en natuur is opengebroken. In de documentaire komen we erachter dat Haraway’s relatie met haar hond Cayenne van een dergelijke aard is. Cayenne is er voortdurend bij. We zien hoe Haraway als voor een ziek familielid zorg draagt voor de inmiddels seniele hond; oude beelden van een renwedstrijd tonen hun langdurige vriendschap. Het begrip companion species reikt echter verder, suggereert Terranova. De filmmaker laat diepzeedieren rondzwemmen in Haraway’s huis alsof ze daar thuishoren: ook deze kwalachtigen kunnen worden gezien als companion species die een vaste plaats hebben in Haraway’s leefomgeving.

Apenkostuum

Haraway’s bekende slagzin ‘make kin, not babies!’ komt natuurlijk ook langs. Haraway legt hem uit als een oproep tot ‘het gezamenlijk creëren van een familie zonder de imperatief van biologische reproductie, en in plaats daarvan het cultiveren van de verantwoordelijkheid om de populatie van deze aarde terug te brengen tot acceptabelere niveaus.’ We hebben Haraway’s partner Rusten Hogness dan al een paar keer voorbij zien komen in wat lijkt op een normaal en vredig huwelijk. Maar wanneer Haraway hierover vertelt, komen we erachter dat hun kinderloze partnerschap is voortgekomen uit een ongebruikelijke, polyamoureuze relatie – twee van de andere leden van de ‘familie’ zijn inmiddels gestorven aan AIDS. Voortdurend heeft de familie moeten vechten tegen traditionele, heteronormatieve modellen van gezinsformatie. Het is tekenend dat juist wanneer Haraway hierover begint te vertellen, Terranova de achtergrond verandert van een natuurlijk landschap naar de straat waarin Haraway woont.

Even tussendoor… Meer lezen over Donna Haraway en andere grote denkers? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:

Meld u aan voor onze nieuwsbrief

Ontvang elke woensdag het laatste filosofie nieuws, de beste artikelen van de week en af en toe een aanbieding.
Ontvang wekelijks het laatste filosofienieuws, de beste artikelen en af en toe een aanbieding.

Soms subtiel, dan weer expliciet en absurd, weet Terranova zijn experimentele filmstijl te gebruiken om ons een intiem inkijkje te geven in Haraway’s wereld. De draaiende kamers en ronddobberende onderwaterdieren komen daarbij wellicht wat willekeurig over; ze leiden inderdaad af van de verhalen die Haraway vertelt. Maar juist door middel van deze intercepties weet Terranova een waarheidsgetrouw beeld neer te zetten van Haraway en haar meanderende vertelstijl. Ook Haraway maakt in haar verhalen bewust gebruik van rare vertakkingen en luchtige onderbrekingen om zo de lineaire verhaalvorm die gebruikelijk is voor ‘the big stories’ te doorbreken. ‘You have to keep trying to make an experiment work’, zegt de feministische denker. Ergens halverwege de documentaire loopt er plotseling een figuur in een apenkostuum door het beeld die een spiegel naar de camera draait. Direct daarna zien we het uitdrukkingsvolle gezicht van Haraway terwijl ze naar een televisie-uitzending kijkt waarin ze zelf figureert, dertig jaar jonger, en de kijker vraagt: ‘Are you an animal or a person?

Wanneer Haraway over haar geliefde sciencefictionboeken vertelt, benadrukt ze dat de boeken voor haar ‘geen illustraties van argumenten of illustraties van gedachten zijn, maar het denken zelf’. Hetzelfde geldt misschien voor Terranova’s documentaire. Meer dan dat hij Haraway’s ideeën illustreert, volgt en imiteert hij het onderliggende ritme van Haraway’s denken en leven. Als zodanig maakt hij haar ideeën voelbaar zonder ze letterlijk te reproduceren. De documentaire demonstreert bovendien op overtuigende wijze hoe Haraway daadwerkelijk leeft volgens haar principes. En dat is niet makkelijk, zo beaamt ze zelf : ‘It’s a lifetime commitment for sure.’ Inspirerend is het wel.

Met dank aan Helene Shulze