Stel je voor: de avondschemering is gevallen, en Julia leunt over de reling van een balkon en wuift naar Romeo. Die roept verrukt: ‘Julia, je bent de zon!’ Is Romeo’s uitspraak dan waar?
Dat is natuurlijk een hopeloos onromantische vraag, maar het antwoord van Herman de Regt en Hans Dooremalen in Metaforen die ons het bos in sturen is al helemaal gortdroog. ‘Iedereen weet dat Julia niet de ster is die het dichtst bij onze planeet staat,’ schrijven de twee wetenschapsfilosofen. Dus helaas, Romeo verspreidt een onwaarheid. Misschien bedoelt hij dat hij Julia mooi vindt? In dat geval is het volgens de auteurs beter om de metafoor achterwege te laten en gewoon te zeggen: ‘Julia is mooi.’ Dan moet Julia wel ook feitelijk mooi zijn, anders verkoopt Romeo alsnog leugens.
In hun boek stellen De Regt en Dooremalen, die beiden werkzaam zijn aan Tilburg University en samen eerder Wat een onzin! en Het snapgevoel schreven, dat metaforen altijd onwaar zijn: tijd is geen geld en discussie is geen oorlog. Willen we iets waars te weten komen over de wereld, dan moeten we metaforen dus vermijden. Nu kleven er inderdaad risico’s aan beeldspraak. De auteurs wijzen terecht op de gevaren van bijvoorbeeld politieke retoriek, waarin een metafoor als ‘asieltsunami’ het debat van alle nuances ontdoet. Maar wie daarom besluit alle metaforen uit te bannen, verliest een fantastisch vermogen van taal en denken om de wereld te begrijpen en te beschrijven.
Want het klinkt misschien simpel om van Julia gewoonweg te zeggen dat ze mooi is, maar daarmee hebben we de zonmetafoor schromelijk tekortgedaan. We zouden ook moeten zeggen dat Julia onmisbaar is, het middelpunt van onze aandacht, dat we de gloed van haar blik op onze huid voelen – om zo onherroepelijk opnieuw in metaforen te verzanden. Taal is, anders dan de auteurs lijken te denken, niet enkel een beschrijving van de feiten. We gebruiken haar om de liefde te verklaren, grapjes te maken, uit te kafferen, en moeten daarvoor vaak spectaculair naast het punt spreken.
Metaforen die ons het bos in sturen is een boek waarin een stelling tot in het absurde wordt doorgedreven, geschreven met grote stelligheid en weinig humor (humor die ik wel had verwacht op basis van de titel, een metafoor over het gevaar van metaforen). Over het belangrijkste deel van het leven – geloof, schoonheid en geluk – valt in het universum van De Regt en Dooremalen bitter weinig te zeggen.
Metaforen die ons het bos in sturen
Herman de Regt en Hans Dooremalen
Noordboek
216 blz.
€ 22,90
