Laat het maar aan Thomas Nagel over om de fundamentele discussies in de ethiek kort en kraakhelder uit te leggen. Bestaat er één morele waarheid of zijn er alleen meningen? Wat hebben we aan morele intuïties? Moet je je aan bepaalde plichten houden ongeacht de consequenties?
Nagel behandelt deze vragen in het mooie en toegankelijke boekje Het vraagstuk ethiek, dat recent naar het Nederlands is vertaald. Het bevat twee nieuwe essays van de gerenommeerde Amerikaanse filosoof (1937), vooral bekend van zijn artikel ‘What is it like to be a bat?’ (1974). Daarin betoogde hij dat het innerlijke perspectief van mensen en dieren nooit geheel van buitenaf begrepen kan worden; een mens kan niet weten hoe het is om een vleermuis te zijn, hoe goed hij het beestje ook onderzoekt.
Ook in Het vraagstuk ethiek stelt Nagel het innerlijke perspectief centraal, maar nu in de moraal. Hij begint met een waargebeurd verhaal. Moraalfilosoof Stuart Hampshire, die in de Tweede Wereldoorlog in het Britse leger diende, moest een gevangene ondervragen die belangrijke informatie had. De Franse verzetsgroep die de man gevangen had genomen zou de gevangene sowieso fusilleren na de ondervraging. Maar de gevangene wilde alleen praten als hij de garantie kreeg dat hij niet gedood werd. Dat gaat niet, zei Hampshire, waarop de man bleef zwijgen en werd geëxecuteerd.
Had Hampshire hier niet beter kunnen liegen? De plicht om de waarheid te spreken botst op het nut van een leugen. Maar ook degene die vindt dat liegen hier de betere keuze was geweest, voelt de kracht van de ‘morele onderbuikreactie’ die Hampshire tegenhield, schrijft Nagel. ‘Hij kon gewoon niet liegen.’ In ons redeneren over goed en kwaad steunen we volgens Nagel onvermijdelijk op dergelijke morele intuïties, zoals ‘je moet de waarheid spreken’ of ‘lijden is slecht’. Deze kunnen we niet onderbouwen: ze vormen brute facts, de fundamentele uitgangspunten voor onze moraal waarvoor zelf geen fundament te geven valt.
In zo’n honderd bladzijden leidt Nagel de lezer vervolgens door de debatten over morele intuïties, consequentialisme en plichtethiek, en de vraag of morele vooruitgang bestaat. Ook zijn eigen opvattingen komen aan bod. Nagel komt niet met baanbrekende inzichten, maar zijn intellectuele bescheidenheid leest heel prettig.
Nagel onthoudt zich van harde uitspraken over welke ethische theorieën kloppen, maar ziet waarde in de verscheidenheid aan principes, waarden en plichten. Het is aan jezelf om die af te wegen in jouw situatie: ‘Waar moeten we heen vanaf hier?’
Het vraagstuk ethiek. Morele gevoelens, morele werkelijkheid, morele vooruitgang
Thomas Nagel
vert. Lev Mordegaai
Bijleveld
128 blz.
€ 19,50
