‘Het hoogste goed in het menselijke leven is het persoonlijke geluk’, aldus Epicurus, een filosofische rivaal van de Stoa. Is dat echt zo? Is er werkelijk niets anders belangrijk dan ons eigen genot? Volgens stoïcijnen, zoals Cicero, is het leven niets waard zonder vriendschap.
Waarom zouden we ons betrokken voelen en überhaupt vrienden worden met iemand? Het – weliswaar politieke – argument van Marcus Aurelius voor saamhorigheid is dat de mens altijd ook een wereldburger is. Zeggen dat ik Amsterdammer of Nederlander ben, ontkent juist mijn wereldburgerschap, want dan maak ik expliciet onderscheid tussen Nederland en bijvoorbeeld Italië. Een dergelijk onderscheid werkt de verwantschap alleen maar tegen. Hoewel het moeilijk is verbonden te voelen met personen die 1500 kilometer verderop wonen, kunnen we ons wel open, sympathiek en tolerant tegenover hen opstellen. Een dergelijke houding kan alleen maar voordelig uitpakken. Aurelius concludeert: des te meer vrienden, des te veiliger we ons voelen.
Een verwante gedachte vinden we bij stoïcijn Epictetus: we moeten onze vijanden liefhebben. Gezien de levenssituatie van Epictetus is dit appel niet politiek van aard. Als slaaf pleit hij voor de broederschap van alle mensen, om ook de gelijkheid tussen slaven en de rest van het volk te realiseren – een gedurfde stelling ten tijde van het oude Rome. Opmerkelijk is hoe dicht de filosofische gedachtes van Aurelius en Epictetus bij elkaar komen, terwijl ze op de maatschappelijke ladder zo ver van elkaar afstaan.
Volgens de stoïci zouden we ons dus betrokken voelen met andere mensen gegeven het feit dat alle mensen tot dezelfde gemeenschap behoren. Volgens Aurelius zijn wij allen onderworpen aan God, zoals een goed burger zich onderwerpt aan de wet.
Moeten we dan met iedereen vrienden zijn? Idealiter wel, aldus de Stoa, mits de sociale waarden onze eigen gemoedsrust niet verstoren. Vriendschap is dus zeer waardevol, maar moet niet zover gaan dat de tegenspoed van een vriend onze balans verstoort. Het is de kunst niet teveel worden meegesleurd in het leed of de woede van iemand anders.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
