U staat op het perron en u windt zich op over de trein die vertraagd is. Vervolgens bent u te laat op werk, waardoor de planning door de war loopt. Hoe om te gaan met dit soort irritaties, vermoeidheden en stress? Antwoord van de Stoa: gemoedsrust. Hoe komen we in deze toestand van rust?
De trein die vertraagd is kunnen we niet versnellen. We hebben geen macht over deze situatie. Waar we wel macht over kunnen hebben is de houding tegenover het voorval. Ondanks dat de vertraging greep op ons kan krijgen, waardoor we geïrriteerd raken, is het juist de kunst de gemoedsrust te bewaren en niet teveel te laten meeslepen door dit soort externe factoren.
De Stoa maakt ons erop attent dat het niet de dingen zijn die ons van streek maken, maar onze opvattingen over de dingen. Het is niet de vertraagde trein die de gemoedstoestand verstoort, maar de irritatie over de vertraagde trein. Volgens Epictetus moeten we daarom het gemoed in een toestand van rust brengen, waarin die niet verstoord is. Ook wel ‘onverstoorbaarheid’ (ataraxia) genoemd.
Seneca sluit hier op aan. ‘De ziel moet zich zonder meer van alle externe factoren terugtrekken in zichzelf. Ze moet vol zelfvertrouwen zijn, ontzag hebben voor wat haar eigen is, en tot innerlijke harmonie komen.’ De rust kunnen we dus vinden in dat wat ons eigen is. Maar wat is ons eigen?
Dat wat we in het leven waardevol vinden is wat volgens de Stoa bij ons past en aan ons eigen is (oikeion). Anders gezegd, daar waar we ons betrokken toe voelen, of dit nu werk, familie, vrienden, de buurt, de stad of het land is. Die betrokkenheid kan volgens de Stoa groeien en afnemen: ik kan veel meer energie steken in mijn werk, maar minder liefde geven aan familie en vrienden. Ik kan mij alleen bekommeren om de zaken in mijn woonbuurt, maar in kan mij ook inzetten voor grotere maatschappelijke belangen. Al deze zaken zijn voor mij geen externe factoren meer, maar zijn aan mijzelf toegeëigend. Dit is de Stoïsche leer van de toe-eigening (oikeiosis).
De keerzijde van deze leer is de beklemming van een plichtsgevoel. Verantwoordelijkheden kunnen omslaan in lasten, wanneer mijn werk of familie te veel van mij vereist. Hierdoor kan mijn gemoedstoestand verstoord raden. Het is dus de kunst in het leven tussen alle verplichtingen en verantwoordelijkheden de evenwicht te vinden.
Dit artikel is exclusief voor abonnees