Schrijvers & Denkers

Drie filosofische auteurs

Eramus, Lof der Zotheid (1511)
Natuurlijk kon Eramus zelf opsommen wat er allemaal niet deugde, maar veel leuker was het om de Zotheid het woord te geven. Hoewel? Eerder dan een glimlach bewerkstelligt dit boek een grimlach bij de lezer. De Zotheid blijkt namelijk alomtegenwoordig in de samenleving en niemand ontkomt aan zijn heerschappij. In 2001 verscheen van Arnon Grunberg De Mensheid zij geprezen, een eigentijdse remake van Lof der Zotheid ter ere van de vijfhonderdste verjaardag van dit boek.

Voltaire, Candide (1759)
Voltaires uithaal naar Leibniz, die vond dat we leefden in de beste aller werelden. Dat was natuurlijk prijsschieten voor zijn critici, en Voltaire koos voor een bijtende satire. Onvergetelijk is het personage Pangloss, voor wie het glas altijd halfvol is. Meerdere lichaamdelen verliest hij door ziekte. Balen? Dat ziet deze Leibniz-lookalike anders: het gaat om sléchts één oog en sléchts één oor.

Albert Camus, De pest (1947)
Is het mogelijk om een atheïstische heilige te zijn? In een stad breekt een epidemie uit. Alle gelegenheid dus voor weldoeners om zich nuttig te maken – en daar desnoods voor te betalen met eigen leven. Alleen: in het koude universum van Camus’ absurdisme is geen hemel die zulke altruïstische zelfopoffering verrekent in het hiernamaals. Daar kan de heiligverklaring dus niet vandaan komen! Won de Nobelprijs voor literatuur in 1957.
 

Vier literaire inspiratiebronnen

Sophocles, Antigone (ca. 442 v.Chr.)
Wat moet Antigone doen? Ze wil het lichaam van haar dode broer begraven, maar koning Creon beschouwt hem als landverrader en verbiedt elke vorm van rouw. Een hels dilemma, dat de ethische vraag opwierp wanneer burgerlijke ongehoorzaamheid is toegestaan.
Bron van inspiratie voor: G.W.F. Hegel, Judith Butler, Martin Heidegger, Jacques Lacan, George Steiner.

Fjodor Dostojevski, De gebroeders Karamazov (1879-1880)
Literaire thriller avant la lettre, maar onder filosofen gelezen vanwege de parabel van ‘De grootinquisiteur’. Setting: Jezus keert terug op aarde, maar de grootinquisiteur zet hem prompt gevangen. Aanklacht: ‘U komt met een vage belofte van vrijheid. Niets is ooit voor de mens en de menselijke samenleving zo onverdraaglijk geweest als juist de vrijheid!’
Bron van inspiratie voor: Friedrich Nietzsche, Sigmund Freud, Jean-Paul Sartre, Richard Rorty, Noam Chomsky.

Marcel Proust, Op zoek naar de verloren tijd (1913-1927)
De hoofdpersoon neemt een hapje van een koekje en wordt teruggeworpen in zijn kindertijd. Ziehier wat Proust de ‘souvenir involontaire’ (de onvrijwillige herinnering) noemde. Deze gaf niet alleen de aanzet tot een van de grootste boeken uit de wereldliteratuur, zowel in kwaliteit als in kwantiteit, maar ook tot vele filosofische bespiegelingen over tijd en onze belevering daarvan.
Bron van inspiratie voor: Walter Benjamin, Gilles Deleuze, Julia Kristeva, Joke Hermsen, Alain de Botton.

Franz Kafka, Het proces (1925)
Hoofdpersoon K. krijgt een proces aan de broek, maar nooit wordt duidelijk hoe de aanklacht luidt. Een sleutelpassage vormt de parabel van de wet. Een man wil toegang tot de wet, maar die wordt hem niet verleend. Toch blijft hij het een leven lang proberen, maar tevergeefs. De strenge ambtenaar laat hem niet naar binnen. Horrorverhaal over de schaduwzijde van de bureaucratie? Kafka leent zich voor vele interpretaties.
Bron van inspiratie voor: Theodor Adorno, Hannah Arendt, Jacques Derrida, Giorgio Agamben.
Filosofie in vogelvlucht
De beste overzichtswerken