‘Afrika was gewend overheerst te worden.’ Jamal Mahjoub schreef A Line in the River, over zijn geboortestad Khartoem.
Wat kan ik weten?
‘In A Line in the River vertel ik mijn verhaal over Khartoem. Mijn persoonlijke verhaal en de recente geschiedenis van Soedan. Wat ik erover weet komt voort uit mijn achtergrond. Ik ben in Khartoem opgegroeid, ik heb er tot mijn zeventiende gewoond. Sindsdien heb ik in Europa geleefd. Mijn moeder was Brits en mijn vader Soedanees. Thuis spraken we Arabisch en Engels. Ik ben een product van de gespletenheid die Soedan nog steeds eigen is en die bijna alle landen in Afrika kenmerkt.
Tekst loopt door onder afbeelding
Fotografie: Michel Mees
Toen Soedan in 1956 onafhankelijk werd van de Britten heerste er even optimisme. Het land had veel potentie, ongelooflijk veel natuurlijke bronnen, mineralen, maar vooral ook water, dat in combinatie met eindeloos veel goede landbouwgrond Soedan de mogelijkheid gaf om heel Afrika te voeden. Grote delen van de bevolking waren bovendien hoogopgeleid.
In de jaren zestig en zeventig was er een levendige kunstscene, bestaande uit schilders en schrijvers. Ze kenden de westerse cultuur, maar stonden ook met beide benen in Afrika. Ze maakten prachtige werken die uitdrukking gaven aan de vele tradities waar ze deel van uitmaakten en die ze op een nieuwe manier samenvoegden, zodat er een eigen Soedanese cultuur kon ontstaan. Deze optimistische geest zocht dus naar iets wat uniek Soedanees was, niet westers, maar ook niet Arabisch. Als je goed kijkt is er nog steeds typisch Soedanese modernistische architectuur te vinden in Khartoem. Een van de leidende figuren uit die tijd was de schilder Ibrahim el-Salahi. Zijn werken worden nu voor veel geld in New York verkocht, maar in Soedan kent bijna niemand hem meer. Dat is erg jammer. Ik denk dat creativiteit en culturele expressie de sleutel tot een eigen identiteit zijn. Nu ligt de nadruk op de orthodoxe islam, hoewel die in Soedan eigenlijk nooit heeft bestaan. Natuurlijk, er was een vorm van de islam, net als van het christendom, maar altijd vermengd met oudere animistische elementen. Er was bijvoorbeeld het geloof dat wanneer je soera’s uit de Koran opschreef, je vervolgens de inkt van het papier waste en die opdronk, dat een helende werking had.
Wat kan ik weten over waarom het optimisme verdween? Je zag het bijna overal in Afrika: veel natuurlijke hulpbronnen in combinatie met veel hoogopgeleide mensen, en toch instabiliteit op politiek en economisch gebied. In Europa is nu een zeker evenwicht, maar dat heeft ook eeuwen geduurd. Afrika was gewend overheerst te worden en was plotseling onafhankelijk. Om dan een evenwicht te vinden kost tijd. Bovendien heeft de rest van de wereld niet geholpen. Ongecontroleerd kapitalisme is nu eenmaal niet altijd goed voor de eerlijke handel. Het is erg fijn zakendoen met een kleine machtige elite die je zonder gezeur toegang verschaft tot het land en al de natuurlijke bronnen die het herbergt.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Wat moet ik doen?
‘Hoe vind ik een stem voor mijn unieke ervaring? Dat is de vraag waar mijn hele schrijverschap om draait. In dit boek maak ik de balans op. Sinds mijn eerste roman schrijf ik over Soedan. Ik realiseerde me direct dat ik het land moest beschrijven. Maar ik schreef in het Engels, dus mijn publiek zou niet per se Soedanees zijn. In die tijd, 1990, waren er andere auteurs die vanuit een vergelijkbare achtergrond schreven. Zoals Salman Rushdie, die het postkolonialisme herontdekte. Het is niet zozeer mijn taak om Soedan een identiteit te geven, zoals de schilder Salahi deed, maar meer om Europa over Soedan te vertellen.’
Tekst loopt door onder afbeelding
Fotografie: Michel Mees
Wat mag ik hopen?
‘Dat Europeanen bereid zijn zich in Soedan en andere ex-kolonies te verdiepen. Veel mensen hier denken dat met het einde van het kolonialisme hun taak erop zit. Maar mensen leven niet langer in doosjes die gesloten blijven en elkaar niet beïnvloeden. Daar is de wereld te vol voor. Alles is in beweging en hangt met elkaar samen: de vluchtelingenstromen, de milieucrisis, de oorlogen in het Midden-Oosten. Al zijn veel mensen misschien niet geïnteresseerd, onwetendheid is gewoon geen optie. Daarom ben ik naast mijn romans ook detectives gaan schrijven onder het pseudoniem Parker Bilal. Die spelen zich af in Caïro tegen de achtergrond van de Arabische Lente. De detectivevorm maakt het spannend en trekt mensen het boek in. Ondertussen krijgen ze wel een beeld van de situatie daar.’
Wat is de mens?
‘We zijn allemaal gelijk, al is die gelijkheid nog niet gerealiseerd. We bewegen naar steeds meer gelijkheid. We doorbreken de grenzen tussen ras en gender. Er is veel weerstand. We zijn gewend om onszelf te definiëren aan de hand van wat we niet zijn. Dat lukt niet als iedereen gelijk is. Of we nu willen of niet, we zullen er een oplossing voor moeten zien te vinden.’
