School of Life: Ambitie, seks, verstand…

Alain de Bottons School of Life komt op 1 december naar Nederland en organiseert samen met Brandstof het Denkfestival LIFE! Over de kunst van het leven en het verbeteren van de wereld. In aanloop naar het festival vroeg Filosofie Magazine zes sprekers alvast naar de betekenis van onder meer geld, internet, ambitie in het moderne leven. 

Geld

‘Pieker minder over geld’, luidt het advies van John Armstrong, filosoof aan de Universiteit van Melbourne. Dat betekent niet dat we ons van geldelijke zaken moeten distantiëren: het gaat erom te achterhalen wat voor ons werkelijk van waarde is.

Veel mensen dagdromen over wat zij zouden doen als zij extreem vermogend waren, terwijl deze droom nooit realiteit zal worden. Zijn zulke fantasieën schadelijk?
‘Zulke dromen kunnen inderdaad deprimerend zijn: zij doen ons eigen leven als klein en onbenullig voorkomen. Maar de fantasie heeft ook positieve kanten. Zij is een vorm van ‘obscure kennis’: ze schetst zaken die eigenlijk heel belangrijk voor ons zijn, maar doet dat op een misleidende manier. Zo kan de droom om een enorm landhuis te kopen een verholen manier zijn om aan te geven dat wij niet genoeg aandacht hebben besteed aan onze eigen verzorging, of aan onze emotionele onafhankelijkheid. De opdracht is om de fantasie te ontrafelen en ons af te vragen welke waarden zich daarachter verschuilen.’

Komt ‘minder piekeren over geld’ in feite neer op ‘beter nadenken over de zaken die werkelijk belangrijk zijn’?
‘Dat vat het goed samen. Veel zorgen die helemaal niet financieel van aard zijn (zoals rivaliteit, jaloezie, of de zoektocht naar liefde) benaderen wij vanuit het oogpunt van geld. Maar in wezen draaien die zorgen helemaal niet om geld. Die opvatting is geïnspireerd op de toespraak die Socrates houdt in Plato’s Symposium. Via zijn spreekbuis Diotima maakt Socrates duidelijk dat wij onze verlangens alleen kunnen doorgronden door ons af te vragen wat het is dat ons werkelijk in deze verlangens aantrekt. Hetzelfde argument kunnen we toepassen op fantasieën over rijkdom: wat is het in dit complexe object (mijn dagdroom) dat er voor mij werkelijk toe doet?’

Internet

Hoe te floreren in het digitale tijdperk? Volgens de Britse technologiedeskundige Tom Chatfield (1980) kunnen wij ons ontplooien door in te spelen op de mogelijkheden die de techniek ons biedt. Maar ook door bijtijds uit te loggen.

In de titel van uw boek gebruikt u de notie ‘floreren’, die u verbindt met het denken van Aristoteles. Volgens Aristoteles gaat floreren over leven in de meest ‘volle’ zin, maar ook over het perfectioneren van onze eigen, menselijke natuur. Is de digitale wereld onderdeel geworden van deze natuur?
‘Het ligt in onze natuur om werktuigen te maken. Digitale werktuigen behoren tot onze meest onvoorstelbare creaties – sommige apparatuur kan zich qua verwerkingssnelheid zelfs meten met ons eigen brein. Omdat deze apparatuur steeds verder ingrijpt in de manier waarop wij de wereld ervaren, denk ik dat de uitdaging om als mens te floreren nauw verweven is met een besef van de wijze waarop digitale technologieën ons menszijn kunnen aanvullen – maar ook hoe zij ons geluk in de weg kunnen staan.’

U pleit ervoor om zowel te investeren in ‘online-tijd’ als ‘offline-tijd’…
‘Om ons als mens te ontplooien, hebben we verschillende types en texturen van tijd in ons leven nodig – en de voortdurende verbondenheid van de digitale wereld verschaft die niet allemaal. De digitale technologie biedt prachtige mogelijkheden, vooral waar het gaat om communicatie, educatie en organisatie, maar zij laat weinig tijd voor wat je mijmerij of bezinning zou kunnen noemen. Ook kan zij onze aandacht afleiden van belangrijke zaken en relaties, zoals het contact met onze naaste familie en vrienden. Dat wij haast argeloos verbonden kunnen zijn met mensen op grote afstand heeft iets waanzinnigs, maar zo nu en dan moeten we ook aandacht aan onszelf kunnen besteden, zonder onderbrekingen vanuit de digitale wereld.’

Seks

Als het om seks gaat zijn we allemaal abnormaal – tenminste als we uitgaan van ons verwrongen zelfbeeld, schrijft Alain de Botton. De ambitieuze filosoof pleit voor een minder starre omgang met onze seksuele behoeften en een herwaardering van liefdesromantiek.

U raadt ons aan vrijuit te spreken over seks, maar niet vrijelijk onze lusten bot te vieren via de porno-industrie. Is dat een reëel vooruitzicht, gegeven het enorme pornoaanbod dat rondzwerft op het internet?
‘De opkomst van internetporno heeft een hoop sekslevens beschadigd. Vrouwen komen tot de verontrustende ontdekking dat het libido van hun man mysterieus genoeg verdwenen is. Dat is het niet – het is alleen aan de computer vergeven. Een onvoorziene alliantie tussen Cisco, Dell, Microsoft en duizenden producenten van pornografie, heeft een ontwerpfout van het mannelijk geslacht blootgelegd. Een verstand dat van origine slechts is ingesteld op de spaarzame opwinding van een vrouw op de savanne, blijkt hulpeloos zodra het gebombardeerd wordt door uitnodigingen om mee te spelen in erotische scenario’s die zelfs de fantasieën van Marquis de Sade te boven gaan. Porno is zo direct en zo intens, dat het onze capaciteit om op te gaan in de veel menselijkere activiteit van echte seks kapotmaakt. Moeten we de computer vergrendelen? Het zou in ieder geval goed zijn om onze verlangens in alle openheid te bespreken. Men zou niet over porno horen te spreken als iets ‘walgelijks’: het is prettig voor mannen, maar prettig op een manier die dingen kapotmaakt die meer dan alleen ‘prettig’ zijn, maar essentieel voor ons leven. ‘

U trekt de haalbaarheid van volledig monogame relaties in twijfel, maar hoopt desondanks dat de institutie van het huwelijk behouden blijft. Waarom?
‘De mens heeft een variëteit aan behoeftes: enerzijds langdurige loyaliteit en een stabiel gezin, maar tegelijk ook kortdurende seksuele opwinding. Die elementen zijn niet gemaakt om met elkaar samen te gaan. Maar toch, we willen het allemaal. We kunnen dan zoeken naar de utopische oplossing: misschien een open huwelijk, of helemaal geen huwelijk, of een volledig trouw huwelijk, of geen kinderen… Wat ik wil aankaarten is dat elk van deze scenario’s met een zeker verlies gepaard gaat, wat men ook kiest. Ik plaats kanttekeningen bij het utopische klimaat van de moderne tijd.’

Ambitie

De wereld verbeteren is geen onuitvoerbare opdracht. Althans, zolang je je niet blindstaart op grote projecten zoals het uitbannen van oorlog en armoede. Het is zinvoller om te bekijken welke veranderingen je kunt realiseren in je directe omgeving, stelt de Londense journalist John-Paul Flintoff.

Moet de wereldverbeteraar zijn idealisme temperen?
‘Oprechte motivatie is een cruciale voorwaarde is om je ergens blijvend voor in te zetten, zoals David Hume al noteerde. Om de wereld te veranderen moet je je allereerst identificeren met idealen die jou persoonlijk aangaan en waar je niet te ver van afstaat. Maar dat betekent beslist niet dat je laag moet mikken. En wie zegt dat een klein gebaar in je eigen omgeving niet heel belangrijk kan zijn voor de rest van de wereld? Neem de Amerikaanse Civil Rights Movement: toen een zwarte vrouw in Alabama, Rosa Parks, weigerde haar plaats in de bus af te staan aan een blank persoon (zoals de regels daar in de jaren ’50 voorschreven) had niemand kunnen voorzien hoe monumentaal haar handeling zou zijn. Zij inspireerde de Bus Boycot die het einde inleidde van de rassenscheiding in de Verenigde Staten. Zulke ‘kleine’ daden kunnen dus enorme gevolgen hebben.’

De wereldwijde Occupy-beweging is een hedendaags voorbeeld van zo’n aanzwellende protestbeweging. Zij lijkt echter aan effectiviteit te hebben ingeboet door gebrek aan een concrete visie en leiderschap. Hebben bewegingen die vechten voor verandering altijd een uitgesproken leider nodig?
‘Occupy is inderdaad minder effectief gebleken dan veel mensen hadden gehoopt. Ik vermoed dat veel mensen hebben gedacht dat simpelweg samenkomen en eisen stellen genoeg was om verandering teweeg te brengen. Dat is het niet! Het ontbrak Occupy aan een duidelijke strategie, en zo’n strategie is zeker nodig. Maar ik geloof niet dat elke beweging een uitgesproken leider nodig heeft: iedereen die goede ideeën presenteert kan een leider zijn, zonder die titel formeel te voeren. Om terug te keren naar de Civil Rights Movement: veel mensen die daaraan meededen vertellen dat Martin Luther King, hoewel hij een bewonderenswaardige en charismatische woordvoerder was, niet de ‘leider’ was die later van hem is gemaakt.’

Werk

Meer dan ooit hebben we de ruimte om zelf onze carrière vorm te geven. Maar uit welke carrière halen wij het meeste voldoening? Cultureel denker Roman Krznaric schetst strategieën om werk te vinden dat bij je past.

U adviseert ons om meerdere werkzaamheden naast elkaar te verrichten, of verschillende loopbanen met elkaar af te wisselen. Waarom is diversiteit zo belangrijk?
‘In onze cultuur heerst de opvatting dat jij je talenten het beste benut door je te specialiseren en ervoor te zorgen dat je behoort tot de top van een select beroepsveld – zeg als bedrijfsfiscalist, of anesthesist. Maar een toenemend aantal mensen merkt dat deze aanpak de veelzijdigheid van hun mogelijkheden tekortdoet. Een oplossing is om een ‘wide achiever’ te worden, in plaats van een ‘high achiever’. Leonardo da Vinci vormt daarvan het sprekende voorbeeld: de ene dag schilderde hij, vervolgens sleutelde hij aan werktuigen, om in het weekend een paar anatomie-experimenten uit te voeren. Dit heet tegenwoordig de ‘portfolio werker’: iemand die verschillende banen tegelijkertijd bekleedt, vaak op freelance basis. Dit is niet alleen een goede manier om risico’s te spreiden op een onzekere banenmarkt, maar biedt ook geweldige mogelijkheden om flexibel te werken.

In uw boek haalt u een citaat van Aristoteles aan: ‘Waar de behoeften van de wereld en jouw talenten elkaar treffen, daar ligt je roeping.’ Staan we in de praktijk niet vaak voor de keuze om ofwel onze talenten zoveel mogelijk na te volgen, of om onze kwaliteiten te voegen naar de behoeften van de wereld?
Aristoteles’ opmerking is beslist een van de beste carrièreadviezen in de geschiedenis van het Westerse denken, en des te interessanter omdat werk als thema verder nauwelijks de filosofische arena is binnengedrongen. Veel onderzoek toont aan dat mensen die alleen geld en status najagen, niet snel in hun behoeften bevredigd zijn. Een beter alternatief is om een carrière te vinden die goed aansluit bij de waarden en zaken die er voor jou toe doen, en waar jij goed in bent. Dat klinkt misschien gemakkelijker gezegd dan gedaan, maar ik geloof dat wij onszelf meer moeten dwingen om over het Aristotelische ideaal na te denken. Probeer dit gedachte-experiment: stel je drie parallelle werelden voor, en in elk daarvan beoefen jij komend jaar een baan waar jouw talenten en de behoeften van de wereld elkaar ontmoeten. Welke drie banen zou je willen uitproberen?

Verstand

Veel van onze gevoelens en emoties zijn niet te verklaren met een beroep op rationaliteit, maar wel door te kijken naar de specifieke hersenstructuur van de mens. Die hersenstructuur heeft gestalte gekregen tijdens het proces van evolutie, maar ook door de ontwikkeling die wij gedurende ons leven doormaken. Psychotherapeut Philippa Perry legt uit hoe je je oefent om bij je verstand te blijven.

Een terugkerend motief in uw oefeningen is het blootgeven van onze werkelijke motieven en verlangens. Vormt eerlijk zijn – tegenover anderen, maar bovenal tegenover jezelf – de sleutel tot een gezond verstand?
‘Ik denk niet dat je kunt spreken van een enkele ‘sleutel’. Vermoedelijk beelden we ons allemaal in dat wij eerlijk zijn, in ieder geval tegenover onszelf. Maar zoals verscheidene psychologische experimenten laten zien zijn we vaak niet bewust van alle motieven die onze handelingen sturen. Ik geloof niet dat het mogelijk is om daarover een compleet bewustzijn te ontwikkelen, maar we zijn wel in staat om telkens wat meer over onszelf te leren. Hoe meer we onze eigen motivatie leren te doorgronden, des te beter zijn we in staat om onze eigen keuzes te beheersen en ons leven te controleren.’

Toch is psychotherapie er niet alleen op gericht om patiënten bewust te maken. U stelt zelfs dat het meest helende effect van de therapie voorkomt uit de therapeutische relatie zelf…
‘Het maakt niet uit welke training je als therapeut hebt gehad – of je nu een klinisch psycholoog bent, een volgeling van Jung, of een lichaamsgerichte psychotherapeut – zolang de patiënt maar in staat is om een werkende, eerlijke verhouding met je op te bouwen. Mensen die een therapeut opzoeken gaan een ‘reparatieve verhouding’ aan. Vaak waren eerdere verhoudingen die de patiënt aanging verstoord, en hebben die verknipte verhoudingen vervolgens als blauwdruk gediend voor hun volgende relaties. De functie van therapie is om dit  patroon te doorbreken: de reparatieve verhouding vormt een nieuwe blauwdruk, om je relatie tot jezelf en met anderen te verbeteren.’

Met korting naar LIFE!

Filosofie Magazine biedt 40 kaarten aan met € 26 korting. Kaarten voor € 99 geven toegang tot het evenement met een uitgebreide lunch, en je ontvangt een boek uit de nieuwe serie van The School of Life.

Bestel kaarten met korting

LIFE! Een Spectaculair Denkfestival
Met o.m. Alain de Botton, Joris Luyendijk, Ad Verbrugge, René ten Bos, Stine Jensen, John Armstrong, Joep Dohmen, René Gude, Philippa Perry, Wim Brands en Roman Krznaric.
Datum: 1 december
Tijd: 11.30-17.30
Locatie: Beurs van Berlage, Amsterdam

Privécollege voor abonnees van Filosofie Magazine

Speciaal voor jaarabonnees van Filosofie Magazine organiseren we i.s.m. Brandstof enkele exclusieve privésessies, één met Joep Dohmen, één met Ad Verbrugge en één met René ten Bos en Joris Luyendijk. In een kleine, besloten groep (max. 20 personen) zullen zij de ochtend voor het festival in gesprek gaan met de aanwezigen.
Wilt u hiervoor in aanmerking komen, mail dan naar tbouwmeester@veenmedia.nl of bel naar de redactie, 088 70 02 910 (vóór 15 november). U ontvangt uiterlijk 20 november bericht.

Boeken School of Life

Alain de Botton, Roman Krznaric en de andere sprekers presenteren in een serie boeken hun gedachten over seks, werk, techniek et cetera. De serie van de School of Life wordt uitgegeven door de Arbeiderspers.