Gaat de beschaving ten onder, zoals doemdenkers verkondigen? Wel als je gelooft dat de geschiedenis zich wetmatig voltrekt. Maar dat is natuurlijk niet zo, zegt historicus Ronald Havenaar.
Wat kan ik weten?
‘Dat de ondergang van onze beschaving nog niet voor de deur staat. Voor mijn boek heb ik uiteraard veel boeken en artikelen gelezen van hedendaagse cultuurpessimisten. Maar ik ben ook gaan kijken naar de grote voorbeelden van deze doemdenkers. Een daarvan is Friedrich Nietzsche; hij is misschien wel de grondlegger van het cultuurpessimisme. Verder zijn het vooral schrijvers uit de jaren twintig en dertig, zoals hier in Nederland Johan Huizinga en Menno ter Braak. Die auteurs van voor de Tweede Wereldoorlog worden door huidige pessimisten binnengehaald als grote denkers die de ellende van de Tweede Wereldoorlog zagen aankomen. Toch is dat maar de vraag. Ze wezen vooral op het moreel verval, terwijl de belangrijkste problemen die zouden volgen van economische en politieke aard waren, maar daar hadden ze het niet over. Is Hitler aan de macht gekomen door moreel verval? Nee, hij werd succesvol door de economische crisis. Voor de crisis had zijn partij 2% van de stemmen, na de crisis 18% en bijna twee jaar later, in 1932, zelfs 37%. Ook over de oorlog hadden de doemdenkers uit die tijd het nauwelijks. Dat kwam waarschijnlijk doordat mensen als Huizinga en Ter Braak pacifisten waren. Ontwapenen was hun devies.
Tekst loopt door onder de afbeelding
Beeld: Merlijn Doomernik
De huidige cultuurpessimisten zijn veel concreter. Ze wijzen op urgente problemen en gevaren zoals de ontbinding van de democratie, de teruggang van de gematigde partijen, de crisis van de euro, het succes van het populisme, de vergroving van de omgangsvormen, de infantiliserende werking van sociale media, de opmars van het individualisme. Wat dat betreft, kunnen we heus wel wat van ze leren, maar de ondergang komt nog niet.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
