‘Ook als alles verloren lijkt, moeten we doen “alsof” verandering mogelijk is,’ zegt filosoof Roman Krznaric via een videoverbinding vanuit zijn woonplaats Oxford. Krznaric maakt zich grote zorgen of we het als samenleving de komende decennia zullen redden, vanwege dreigende droogtes, energietekorten en virusuitbraken. Toch is hij ervan overtuigd dat het zinvol is om je een andere wereld voor te stellen. ‘Want niets in de geschiedenis is onvermijdelijk, totdat het gebeurt.’
Roman Krznaric (1970) is een van oorsprong Australische sociaal filosoof en werkt als onderzoeker aan het Centre for Eudaimonia and Human Flourishing van de Universiteit van Oxford. Hij schreef meerdere internationale bestsellers, zoals Empathie (2015), De wonderbox (2013)en De goede voorouder(2021). Krznaric is mede-oprichter van The School of Life en het Empathie Museum.
Voor zijn boek Geschiedenis voor morgen ging Krznaric op zoek naar voorbeelden van hoe mensen eerder met crises en problemen zijn omgegaan. Het verleden kan volgens hem inspireren tot ‘radicale hoop’ voor de toekomst. Krznaric: ‘Daaronder versta ik iets anders dan optimisme, want dat is een glas-halfvol-houding: alles komt goed, ook als het bewijsmateriaal daar niet op wijst. Radicale hoop gaat om erkennen dat je kansen op succes misschien heel klein zijn, maar jezelf toch tot actie aanzetten.’
Buigen of breken
Of een samenleving buigt of breekt, heeft te maken met het vermogen om snel op grote schaal sociale veranderingen te realiseren, zo laat het verleden volgens Krznaric zien. ‘Daarvoor zijn drie elementen cruciaal: crises, inspirerende ideeën en disruptieve bewegingen. Die kwamen bijvoorbeeld samen bij de val van de Berlijnse muur in november 1989. Daar was een crisis in het leiderschap, gingen ideeën over democratische vrijheden rond, zoals vrijheid van meningsuiting en vrije verkiezingen, en kwam een krachtige protestbeweging op.’
Visionaire ideeën alleen zijn dus onvoldoende. ‘Ik heb mijn hele leven doorgebracht met werken aan ideeën, denkend dat die de maatschappij kunnen veranderen,’ zegt Krznaric, wijzend op de boekenkasten achter hem. ‘Maar ik zag dat in de afgelopen eeuwen zelden een snelle sociale verandering optrad zonder dat ook disruptieve bewegingen een rol spelen. Kijk maar naar de slavenopstanden, de burgerrechtenbeweging en de acties voor vrouwenkiesrecht van de suffragettes.’
Een van de inzichten die Krznaric tijdens het onderzoek voor het boek opdeed, is dat het in veerkrachtige samenlevingen minder draait om ‘ik’ en meer om ‘wij’. Hij schrijft onder meer over het concept asabijja – groepsgevoel of solidariteit – van Ibn Chaldoen, een islamitische historicus en geschiedfilosoof uit de veertiende eeuw. ‘Net als wij nu zag Ibn Chaldoen de wereld om zich heen verbrokkelen: de pest woedde, ooit bloeiende steden en rijken waren in verval en er waren burgeroorlogen,’ legt Krznaric uit. ‘Ibn Chaldoen vroeg zich af: waar is het fout gegaan? Zijn conclusie was dat mensen meer solidair zouden moeten zijn. Hij zag dat de staten die het succesvolst waren en het langst bleven bestaan een sterke asabijja hadden, doordat mensen er samenwerkten en loyaal waren aan de groep.’
Tijdsintelligentie
Net als in zijn eerdere boeken Carpe diem en De goede voorouder, wilde Krznaric in Geschiedenis voor morgen onze relatie met tijd onderzoeken. ‘Carpe Diem ging over onze relatie met het huidige moment, De goede voorouder over de noodzaak van langetermijndenken en onze relatie met de toekomst. Geschiedenis voor morgen gaat over onze relatie met het verleden. Zoals we emotionele intelligentie kennen, denk ik dat we ook onze “tijdsintelligentie” moeten ontwikkelen, ons vermogen om te denken op meerdere tijdshorizonnen: lange en korte termijn, vooruit en achteruit, lineair en circulair. Deze tijdsintelligentie kan ons helpen om de toekomst creatiever vorm te geven en voorkomt dat we te veel gefocust zijn op de huidige tijd.’
Even tussendoor… Meer lezen over Krznaric en andere hedendaagse denkers? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
Crisis van de verbeelding
We worden volgens Krznaric belemmerd door een ernstige crisis van de verbeelding. ‘We zitten opgesloten in wat we denken dat mogelijk is. Dit boek is bedoeld om ons eraan te herinneren dat de mogelijkheden veel groter zijn. De geschiedenis laat zien dat mensen sociale vernieuwers zijn en dat disruptieve bewegingen systemen veranderen.’
Natuurlijk moet je voorzichtig zijn met parallellen trekken en zijn de analogieën met historische gebeurtenissen nooit perfect, beseft Krznaric. ‘Maar ik hoop dat we gaan erkennen dat de geschiedenis een onderbenutte bron is om na te denken over onze toekomst. We kijken nu vooral naar de waarschuwingen die het verleden biedt. Laten we ook proberen te leren van hoe mensen eerder crises en grote veranderingen hebben weten te doorstaan. Dan zien we dat er andere toekomsten mogelijk zijn.’
Geschiedenis voor morgen. Inspiratie uit het verleden voor de toekomst
Roman Krznaric
Ten Have
319 blz.
€ 22,99
