Het controversiële Le livre noir de psychanalyse voert al enige tijd de lijst aan van best verkochte non-fictie boeken in Frankrijk. De Tilburgse taalfilosoof Filip Buekens schreef mee aan deze kloeke j’accuse: ‘Freud staat voor leugens, verdraaiingen en malversaties.’
In Franse kranten wordt Le livre noir de psychanalyse (‘het zwartboek van de psychoanalyse’) getypeerd als ‘intellectueel fascisme’ of als niets nieuws onder de zon (Le Figaro). Dat neemt niet weg dat, met een verkoop van tienduizenden exemplaren in de eerste drie weken na verschijning, de Franse loopgravenoorlog tussen psychoanalytici en hun tegenstanders is verhit. Psychoanalyse draagt indirect schuld aan honderden doden, luidt een conclusie in het boek.
Het boek telt ruim 800 pagina’s; er staan bijdragen in van veertig onderzoekers – onder wie een aantal spijtoptanten – die zowel de theorie als de praktijk van de psychoanalyse aanvallen. Onder dat laatste vallen zowel de volgens het boek dubieuze behandelingsmethodes, als de politieke lobby die psychoanalytici in Frankrijk met succes voeren. Naast Filip Buekens is namens het Nederlands taalgebied Han Israëls vertegenwoordigd, die eerder al met Het geval Freud en De Weense kwakzalver twee kritische studies over Freud en de psychoanalyse schreef.
In het boek staat hoe Sigmund Freud, grondlegger van de psychoanalyse, manipuleerde om zijn theorie te onderbouwen. Buekens: ‘Freud was zo gedreven om een schijn van wetenschappelijkheid te geven aan de psychoanalyse dat hij loog, verdraaide en malverseerde. Hij bedreef misleidende pseudo-wetenschap.’ Maar nóg erger zijn volgens Buekens de Freud-volgelingen die, tegen beter weten in, vasthouden aan ‘verouderde’ therapieën. In het boek claimt de Zwitserse psychiater Jean-Jacques Déglon dat in zijn land honderden drugsgebruikers de dood vonden, omdat psychoanalytici een succesvolle lobby startten om de verslaafden te behandelen terwijl een behandeling met methadon veel meer op zijn plaats was. Buekens: ‘Het boek vertelt ook dat psychoanalytici bij autisme de moeder van de patiënt zien als oorzaak, omdat die onbewust het kind zou negeren. Dat we inmiddels weten dat autisme een neurologische afwijking is, wordt gewoon genegeerd.’
Buekens neemt zelf in het boek Jacques Lacan op de korrel. Het werk van Lacan, dat een hele generatie van filosofen heeft beïnvloed, zoals Alain Badiou en Julia Kristeva, is volgens hem ‘conceptueel surrealisme. Fascinerend, maar irrationeel.’ Volgens Buekens reageren psychoanalytici op zijn kritiek vaak met het commentaar dat ‘wie Freud niet begrijpt, eigenlijk zelf in analyse moet’. Buekens: ‘Dat tekent de mentaliteit. Door te zeggen dat ik zelf in psychoanalyse zou moeten gaan, vooronderstellen ze dat psychoanalyse altijd het laatste woord heeft. Iedere aanval is eigenlijk een symptoom of verwijst naar een onverwerkt trauma.’
Leon Heuts
