Wat vindt u van Trumps toespraken, zoals zijn State of the Union?
‘Ik ben erover te spreken. Het was een retorisch sterke toespraak. Wel is het goed om alert te zijn op de drogredeneringen die erin zitten. Zo noemt hij de muur aan de grens met Mexico noodzakelijk, omdat “muren werken en levens redden”.’
Waarom zou dat een drogreden zijn?
‘Hij doet net alsof je met een muur automatisch levens redt. Dat is natuurlijk nog maar de vraag. Het kan in het ene geval waar zijn, maar het geldt niet in het algemeen. Bijvoorbeeld niet voor de immigranten die hun leven in de waagschaal stellen in een poging toch binnen te komen. Dit is een accidentdrogreden; daarvan is sprake als de spreker zich beroept op een algemene regel, zonder rekening te houden met gerechtvaardigde uitzonderingen.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Nog kwalijker vind ik de valse tegenstelling die hij in zijn speech creëert tussen het maken van wetten enerzijds, en juridische vervolging van een president anderzijds.’
Wat Trump zegt over de juridische procedures die tegen hem zijn ingesteld klopt toch wel? Een president die aangeklaagd wordt is slecht in staat om efficiënt wetgeving door te voeren.
‘Ik zou er niet in trappen. Juist door de wet is een juridisch onderzoek naar Trumps handelen mogelijk. Wetten maken en wetten handhaven behoren tot hetzelfde ideaal van de heerschappij van het recht. Trump probeert het gat in zijn redenering te bedekken met schijnbare tegenstellingen zoals “resultaten of tegenstand”, “visie of wraak”, en “progressie of afbraak”. Deze woordkeus is misleidend, maar effectief zolang de tegenpartij niet oplet.’
Tegenpartij? De State of the Union is toch bedoeld om de eenheid te benadrukken?
‘Denkt u? Door het gebruik van drogredenen zie je dat het zijn bedoeling is te polemiseren.
Trump is niet geïnteresseerd in dialectiek oftewel redeneren om tot de waarheid te komen, in didactiek oftewel onderricht geven, in kritisch toetsen oftewel aanspraak maken op deskundigheid. Hij is geïnteresseerd in argumenten winnen. Wat verder opvalt is de volstrekte schaamteloosheid waarmee hij gebruikmaakt van drogredenen. Dat was ook in mijn tijd een bekende techniek die door de sofisten werd onderwezen.’
Dit klinkt nogal verwerpelijk.
‘Dat is een verkeerde suggestie. In Over drogredenen ga ik niet in op de ethische kant van de zaak.’
Maar u hebt er in ethisch opzicht toch wel iets over te zeggen?
‘Op basis van mijn Ethica Nicomachea zou ik kunnen zeggen dat Trump de deugd en daarmee het inherent ethische karakter van politiek leiderschap uit het oog heeft verloren. Maar aan ethiek heb je bijzonder weinig als je tegenover dit heerschap staat.’
Brengt zijn schaamteloosheid hem op den duur in de problemen?
‘Nee, die is juist heel effectief! Je hebt schaamteloosheid nodig om deze retorische trucs succesvol te gebruiken. Voor mensen die een discussie graag op een rationeel niveau voeren is het onmogelijk om daar goed mee om te gaan. Bovendien merken zijn politiek tegenstanders dat het bij hen een bepaalde emotie oproept waar ze niet mee uit de voeten kunnen. Door hun verontwaardiging zijn ze niet meer in staat logisch na te denken.’
Hoe kunnen zijn tegenstanders dit doorbreken?
‘Dat is lastig, en ik zou Trump daarom ook niet onderschatten. Je moet de technieken van het redeneren inclusief de verschillende soorten drogredenen in elk geval goed bestudeerd hebben.’
Hoe moet dat?
‘Het gaat erom dat je drogredenen herkent en dat je er alert op bent dat je je niet laat verleiden om ermee in te stemmen. Als je bij iemand als Trump met een premisse instemt, zit je voor je het weet vast aan een gevolgtrekking waar je het helemaal niet mee eens bent. Als je bijvoorbeeld instemt met het idee dat een muur per definitie levens redt, dan kun je later niet meer zeggen dat die niet moet worden gebouwd. In plaats van instemmen moet je tegenvoorbeelden noemen. In dit voorbeeld juist gevallen waarbij een grensmuur doden heeft veroorzaakt.’
Als Trump een ‘polemische spreker’ is, heeft hij dan wel iets ‘gewonnen’ met zijn State of the Union?
‘Dat hangt ervan af hoe je het bekijkt. Trump spreekt de taal van de massa in die zin dat hij gangbare opvattingen propageert, bijvoorbeeld over immigratie. Dit is een bekende polemische argumentatietechniek. De intellectuele elite heeft namelijk bijna altijd een andere opvatting dan de massa. Dus voor zijn trouwe aanhang heeft hij gewonnen. Voor de meerderheid van het Congres ligt dat anders. Ik weet zeker dat Trump geen democraat voor zich heeft gewonnen.’
