De belangstelling voor filosofie is groot in onze samenleving. Volgens sommigen zou die belangstelling voortkomen uit het verdwijnen van zowel de religie als de grote seculiere ideologieën. Een sterke behoefte aan zingeving zou daarvan het gevolg zijn. Men neemt dan aan dat religies en ideologieën een zin aanboden, maar dat we voor die zingeving nu, nadat alle grote verhalen verkruimeld zijn, zelf moeten zorgen. De belangstelling voor filosofie onder het grotere publiek lijkt inderdaad sterker te zijn naarmate een samenleving meer geseculariseerd en geïndividualiseerd is. En dat filosofie hier een taak heeft lijkt me ook niet onjuist. Maar zoals vaak bestaat de hulp van de filosofie ook in dit geval niet uit een antwoord op de vraag zoals die gesteld wordt.
De filosofie levert geen zin, maar ondervraagt de vraag naar zin.
Bij die ‘behoefte aan zingeving’ zijn immers wel een paar bedenkingen te maken.
‘Zin’ is een ander woord voor ‘betekenis’. En betekenis is niet iets wat ver weg achter, onder of boven de werkelijke wereld bestaat. Betekenis is voortdurend om ons heen, het is het element waarin we thuis zijn. Begin maar heel dichtbij: de kamer waarin je bent is gezellig of juist niet, kil of aangenaam, akelig stil of lekker rustig; hij is vol van herinneringen aan wat zich er heeft afgespeeld; je verwacht er misschien iemand; de boeken die er liggen maken je nieuwsgierig; de rommel irriteert je – het zijn allemaal betekenissen. Als we de betekenis weg zouden moeten halen uit de beschrijving van de ruimte waarin we ons bevinden, blijven slechts nietszeggende vaststellingen van maten en afstanden over. Het zijn de betekenissen die de feitelijke dingen tot een wereld maken.
De filosofie kan inderdaad – samen met de kunst – helpen die betekenis te redden en te beschermen tegen een wetenschappelijke of quasiwetenschappelijke obsessie met de feiten of tegen een relativisme dat elke betekenis reduceert tot een subjectieve mening. Daartoe richt ze de aandacht op het betekenisaspect van de werkelijkheid.
Bijvoorbeeld door aan te tonen dat de term ‘zingeving’ misplaatst is: die betekenis geven we immers niet, maar zien we, horen we, voelen we, ruiken we – als we er tenminste aandacht voor hebben. Betekenis is altijd al gegeven. Enkel aandacht is nodig om haar te ontvangen. Het zou een vermoeiende bezigheid worden als we al die betekenissen die we overal aan en om ons heen ervaren steeds maar zelf
zouden moeten geven of bedenken.
