Moreel dilemma: mag je goede voornemens breken?

Goede voornemens zijn in onze cultuur behoorlijk vrijblijvend. Rond de jaarwisseling spreek je ze uit, je leeft er een paar dagen naar en daarna vergeet je ze weer. Een belofte aan jezelf heeft niet dezelfde status als een belofte aan een ander. Maar waarom eigenlijk niet? Goede voornemens zijn vaak leefregels om een beter mens te worden. Scheppen goede voornemens daarmee een morele verplichting? Of staat het je vrij je toekomstige zelf te verloochenen?

De belofte is een van de grote morele capaciteiten van de mens, stelde Hannah Arendt. In The human condition (1958) kenschetst ze de belofte als de schepping van een ‘eiland van voorzienbaarheid’. Deze voorzienbaarheid baat het menselijke samenleven: die maakt planning en langetermijnprojecten mogelijk. Als niemand ervan op aan kan dat anderen zich aan hun woord zullen houden, dan ontbreekt elke basis voor bestendige samenwerking. Beloften aan anderen zijn dus van groot belang. Maar geldt dat ook voor een belofte aan jezelf? Je schaadt geen anderen door een goed voornemen te veronachtzamen; je hebt hooguit jezelf ermee. Dat is misschien onverstandig, maar niet immoreel. Je kunt er zelfstandig voor kiezen om goede voornemens te formuleren en ook om die weer te laten varen. Of je goede voornemens naleeft is louter een persoonlijke zaak.

Beloftes zijn niet alleen van belang voor het samenleven. Ze dragen ook bij aan onze ontwikkeling als individu, en zijn essentieel voor het uitvoeren van projecten die zich uitstrekken over de tijd. Om levensprojecten tot uitvoering te brengen moet je jezelf verplichtingen op kunnen leggen. Je moet jezelf kunnen binden, gehoor kunnen geven aan de eisen van je toekomstige zelf. Goede voornemens geven vaak uiting aan zulke eisen. Neem het voornemen om te stoppen met roken. Wanneer je blijft roken, schaad je je toekomstige zelf. Je toekomstige zelf verwacht daarom van je dat je daadwerkelijk stopt. Die verwachting is niet vrijblijvend, maar heeft een bindend karakter: het is geen verwachting die je zomaar kunt wegwuiven, want dat gaat je ten koste van je eigen toekomst.