De afgelopen tijd heb ik me verdiept in het genre van het zelfhulpboek. Niet om een beter mens te worden – al hoopte ik (vergeefs) als bijvangst het geheim van een gelukkig leven te ontrafelen – maar om redenen van professionele aard. Ik ben niet de enige die zich met zelfhulp bezighoudt. Buiten de miljoenen ‘gewone’ lezers is er ook onder filosofen veel om te doen.
Zij zijn – filosofen eigen – niet tevreden. Komt er eens een filosofisch boek op de bestsellerlijst, dan is het er zo een. De filosofie wordt versimpeld, zo niet misbruikt, vinden zij, in het bijzonder het stoïcisme.
Historicus Maarten van den Heuvel dook in de zelfhulp omdat die ons iets kan vertellen over de tijdgeest. Sinds de kredietcrisis, ontdekte hij, is de focus verschoven van succes naar mislukking. Dat maakt de populariteit van de stoïcijnen misschien wat beter te begrijpen. Zoals te lezen staat in een wat afkeurend artikel in Filosofie Magazine over de stoïcisme-/zelfhulp-hype: ‘Hun doel is nederigheid, niet succes.’
Zelf had ik weer een ander doel. Ik was op zoek naar een vorm. Ik wilde schrijven over autonomie, maar zonder belerend te zijn. Eigenlijk wilde ik in de eerste plaats mezelf overtuigen, ofwel mijn zelf helpen. Dat is niet hoe de meeste zelfhulpauteurs het aanpakken. ‘Ik weet het beter!’ schreeuwen zij. ‘Luister naar mij!’ Zelfs als het gaat over de omgang met falen, etaleren ze schaamteloos hun eigen succes. Zelfhulp is narcistisch – niet van de kant van de lezer, maar van de schrijver. Ik word daar eerder opstandig dan volgzaam van. Maar in plaats van de zelfhulp af te schrijven, kun je je ook haar vorm toe-eigenen. Wie wil er niet een beter mens worden? Wie kan er niet wat hulp gebruiken? (En vooruit: wie wil er geen bestseller schrijven?)
Zelfhulpboeken verzanden vaak in ‘kindertaal’ (aldus NRC), maar de serieuze filosofie gaat niet zomaar vrijuit. Ook die vertoont vaak narcistische trekken, zij het juist door ondoorgrondelijk taalgebruik. Vorm helpt in zo’n geval. Die dwingt scherp en creatief denken af, een beetje zoals het sonnet met al zijn conventies onsterfelijke poëzie voortbrengt. Dat dat met zelfhulp nog niet vaak gelukt is, is geen reden om het niet te proberen.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
