De geest uit de fles is het nieuw verschenen boek van Ger Groot, filosofiedocent aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hierin verbindt hij de geschiedenis van de filosofie aan culturele verschijnselen zoals YouTube-fragmenten van filmklassiekers en de hedendaagse mode. Zo laat hij zijn lezers met al hun zintuigen filosoferen.
Wat is het belangrijkste inzicht uit het boek?
‘Dat het juist in deze atheïstische tijd belangrijk is om ons te verdiepen in religieuze ideeën. Tegenwoordig worden veel boeken geschreven vanuit de gedachte dat theologie en filosofie gescheiden werelden zijn, maar dat is niet zo. In de moderniteit is God verdwenen, en de mens heeft zichzelf ervoor in de plaats gezet. We komen er echter steeds vaker achter dat het niet werkt. Kijk bijvoorbeeld naar klimaatverandering. Nu is het weer tijd om te beseffen dat we de werkelijkheid niet kunnen beheersen alsof het ons eigendom is, alsof we erboven staan.’
Wat kunnen atheïsten opsteken van streng religieuze concepten in het boek, zoals de erfzonde?
‘Het gevoel van schuld is iets wat we nog steeds heel sterk hebben, het komt terug in bijna ieder zelfhulpboek. We voelen heel vaak dat we tekortschieten. Op moreel vlak denken we bijvoorbeeld dat we te weinig sporten of onze vrienden te weinig zien. Maar dat gevoel van schuld en tekortschieten is alleen maar goed te begrijpen als we het zien tegen de achtergrond van de religieuze beleving. Dan pas kunnen we ook kijken naar hoe we het kunnen oplossen.’
Veel van de culturele voorbeelden die u geeft komen uit de muziek.
‘Dat is ook hoe dit boek tot stand is gekomen. Ik wilde in de collegezaal niet alleen over Nietzsche praten, maar ook laten horen hoe zijn theorie in zijn muziek terugkomt. Op den duur vond ik steeds meer voorbeelden, zoals Così fan tutte, een opera van Mozart uit 1790. Daarin komt een figuur voor die allerlei hemelse ideeën over de mens onderuit haalt, precies zoals dat in de Verlichting gebeurde. Dat is vergelijkbaar met een muzikant die nu liedjes zou schrijven over de ideeën van Dick Swaab. Uit zulke voorbeelden blijkt hoe filosofische ideeën op hele verrassende plekken te vinden zijn.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees