Achterin Dát bedoel ik, zei de zalm van Joke van Leeuwen staat: ‘Dit boek is geschreven voor de Maand van de Filosofie 2023. Het thema van deze maand is “Weerloos en waardevol”. Daar gaat dit boek dus over.’ In de mail waarin mij werd gevraagd hier een recensie over te schrijven, stond: ‘Het is een soort Bruno Latour voor kinderen.’ Nu vind ik Joke van Leeuwen een heel goede schrijver, en niet alleen ik, want ze heeft veel prijzen gekregen, met name voor haar kinderboeken. Dat gecombineerd met die opmerking over Latour en het thema maakte me erg benieuwd naar het boek.
Soepzooitje
Het viel niet tegen. Sterker nog: ik las het in één ruk uit en wilde het daarna meteen mijn zoontje laten lezen. Het verhaal wordt in elk hoofdstuk doorgegeven aan een ander ding, dier of mens. Het begint met een pluisje, dat door de wind in het oor van een meisje wordt geblazen. Het meisje is net kampioen geworden, maar laat de beker vallen door de jeuk in haar oor. Die rolt in het water (sneller dan het meisje ooit had kunnen rollen), en komt terecht bij een zalm. De beker zegt tegen de zalm: ‘Iedereen moet excelleren, iedereen moet beter zijn dan iemand anders.’ Waarop de zalm zegt: ‘Dat kán toch niet? Als iederéén beter is dan iemand anders, dan is iedereen even góéd. Ja toch, niet dan?’ ‘Ik heb de indruk,’ zei de beker, ‘dat dit jouw vissenverstand te boven gaat. Wat ik hier op de bodem mis, is een begin van respect voor wat je voor je hebt.’
Even tussendoor… Wil je meer lezen over filosoferen met kinderen? Schrijf je dan in voor de gratis nieuwsbrief:
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
Die verwijzing naar Latour begrijp ik wel. Bruno Latour, de Franse filosoof die recent is overleden, meent dat het moderne denken natuur en cultuur ten onrechte tegenover elkaar stelt. De wereld bestaat volgens hem uit een enorme verzameling netwerken: mensen, dieren en dingen grijpen allemaal op elkaar in. Er bestaat daarom niet zoiets als ‘natuur’ of ‘cultuur’. Het is een soepzooitje van alles door elkaar.
Paardenbloem
In het boek van Van Leeuwen zie je de wereld steeds vanuit een ander perspectief en is de mens niet de maat van alle dingen. De zalm zegt tegen de zandkorrel dat ze allemaal op elkaar lijken. De zandkorrel zegt dat elke zandkorrel van dichtbij anders is en dat hij al miljoenen jaar oud is, en hoelang leeft zo’n zalm nu helemaal? De denker (een mens) merkt op dat de zandkorrel vergeleken met haar klein is, maar vergeleken met een bacterie groot. De paardenbloem zegt wat beledigd tegen de denker: ‘Ik ben geen “jullie”. Als je tegen mij praat, praat je alleen tegen mij.’
Het is zeldzaam dat een filosofisch boek zo voor alle leeftijden is
Ga dit boek lezen, of lees het voor. Het is zeldzaam dat filosofische boeken voor alle leeftijden geschikt zijn, op de manier waarop bijvoorbeeld De kleine prins dat is. Maar dit is zo’n boek. Het gevaar van een kinderboek dat ook voor volwassenen leuk is, is dat er dingen voor ouders in staan die over de hoofden van de kinderen heen gaan, zoals je dat soms ook in films hebt. Dat vind ik vaak een beetje flauw. Hier is dat niet zo. Het boek is inhoudelijk zo sterk en tegelijk zo grappig en ontroerend dat het echt voor iedereen is. Voor filosoferen met kinderen is het daarom geschikt, maar het is ook gewoon leuk om te lezen. Dat heb ik voor de zekerheid nog even gecheckt bij mijn zoontje van tien. Die vond het ook leuk. Toen ik vroeg waarom, zei hij: ‘Het is grappig dat dingen en dieren kunnen praten.’ Het knappe van Van Leeuwen is dat dat inderdaad grappig is. Dat is niet vanzelfsprekend, want er zijn ook boeken en films waarbij ik dat helemaal niet grappig vind. Mijn zoontje zei trouwens ook nog: ‘Mensen zijn eigenlijk een foutje.’ Een schitterend ongeluk, laten we het daar maar op houden.
Dát bedoel ik, zei de zalm
Joke van Leeuwen
Querido
96 blz.
€ 13,50
