Een ervaren automobilist voelt of haar auto door een nauw steegje past en een blindegeleidestok kan het verlengstuk van de hand worden. Ook octopussen zijn in staat de grenzen van hun lichaam op te rekken, blijkt uit recent onderzoek. Wetenschappers verborgen een arm van een inktvis onder een doek, waarop vervolgens een kunstarm werd bevestigd. Na enkele gelijktijdige aanrakingen van de echte en de kunstmatige arm, knepen de onderzoekers in de kunstarm, waarop de octopus reageerde alsof de eigen arm pijn deed.
Wat is het feit?
Octopussen voelen ‘eigenaarschap over hun lichaam’. Bron: Kawashima, S. en Y. Ikeda. (2025). ‘Rubber arm illusion in octopus.’ Current Biology, 35 (14).
Deze illusie met de neparm werkt net zo bij mensen, weet Femke van Hout, promovendus in de filosofie aan Tilburg University. Waardoor komt dat? ‘Je zou kunnen denken dat je brein hier gefopt wordt: het brein ziet hoe iets dat lijkt te horen bij het eigen lichaam wordt aangevallen en reageert daarop. Maar het zenuwstelsel van octopussen zit anders in elkaar dan het onze: hun neuronen bevinden zich grotendeels niet in de centrale hersenen, maar verspreid over de acht armen. Dat ook octopussen met hun totaal andere zenuwstelsel de illusie ervaren, wijst erop dat de ervaring “dit is mijn lichaam” niet voortkomt uit een optelsom die je brein maakt van waarnemingen en andere informatie. Het gevoel van eigenaarschap over je lijf zit niet alleen in je hoofd.’
‘Je ervaring van je lichaam kan voorbij de grenzen van je fysieke lijf gaan’
Hoe weten we dan wel wat ons lichaam is? ‘Fenomenologische denkers zoals Maurice Merleau-Ponty maken onderscheid tussen het lichaam dat je hébt – het lichaam als object in de ruimte en het lichaam dat je bént,’ zegt Van Hout. ‘Het lichaam dat je bent is het lichaam zoals je het ervaart van binnenuit: geen object waar je van een afstand naar kijkt, maar een levend medium van ervaring waarmee je samenvalt. Als iemand met een hamer op je hand wil slaan, denk je niet: een beschadigde hand is onhandig. Je voelt: iemand valt míj aan!’
Even tussendoor …
Meer lezen over filosofie? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:
Volgens Merleau-Ponty ontwikkel je door gewoonte en beweging een gevoel van wat bij je lichaam hoort en wat niet. ‘Maar die ervaren lichamelijkheid kan zich uitbreiden tot voorbij de grenzen van je fysieke lichaam: je kunt een kledingstuk, een prothese of dus zelfs een nephand erin opnemen.’
Wie stelt kritische vragen?
Femke van Hout (1994) is filosoof en journalist. Ze doet promotieonderzoek aan Tilburg University naar de tijdservaring van jongeren met een chronische ziekte.
