Linguistic turns: ‘Dezelfde’

Als Pim hetzelfde boek leest als Ad, kunnen beide één exemplaar aan elkaar hebben doorgegeven, of elk een exemplaar hebben gekocht en dat exemplaar lezen. Gek genoeg ligt die dubbele leeswijze voor de derde zin niet meer voor de hand: als Piet in dezelfde stad woont als Els, geldt niet dat er een exemplaar van die stad bestaat waarin Piet woont, en een ander exemplaar waarin Els woont. Omgekeerd: als Rik en Dik dezelfde pijn ondergaan, ondergaan ze noodzakelijk een ander exemplaar van hetzelfde type ervaring. Je kan pijn niet delen zoals Jan en An een auto delen en niet doorgeven zoals je boeken kan doorgeven.
 
'Dezelfde' heeft dus twee betekenissen. De eerste betekenis wordt vastgelegd in een beroemd metafysisch principe van Gottfried Leibniz: als a en b dezelfde objecten zijn – als ze identiek zijn – delen ze alle eigenschappen. Elk object is identiek met zichzelf, en met niets anders. Triviaal is dit principe zeker niet. Als Jan en An dezelfde auto hebben, en we gebruiken 'dezelfde' in deze betekenis, dan geldt dat, als de auto van Jan gestolen wordt, noodzakelijk ook de auto van An gestolen is. Wonen Piet en Els in dezelfde stad, en geldt dat de stad waar Piet woont ten zuiden van Amsterdam ligt, dan volgt dat ook de stad waar Els woont bezuiden Amsterdam ligt. De tweede betekenis van 'dezelfde' is zoiets als gelijkaardig zijn in welbepaald opzicht. Als Jan en An dezelfde auto hebben (in deze betekenis), is die auto van hetzelfde merk, of heeft hij dezelfde kleur, of dezelfde vorm. De ervaring van Rik is in welbepaald opzicht identiek aan de ervaring van Dik (beide voelen pijn!), maar niet identiek in Leibniz' betekenis. Het tweede gebruik van 'dezelfde' nodigt uit om abstracte objecten in het leven te roepen: van één abstract type auto zijn er veel exemplaren, net zoals er van één boek (abstract!) veel exemplaren verkocht kunnen worden.  Al die kopers kopen een exemplaar van hetzelfde type. Maar ze kopen niet hetzelfde boek!