Hecht je nergens aan. En andere levenslessen van de stoïcijnen.
Stel je voor dat je een engel op je schouder hebt, of je betere zelf. Bij alles wat je doet, kijkt die met je mee. Zo verander je langzaam. Je wordt een beter mens.
Het is een typisch stoïcijnse oefening. De stoïcijnen probeerden zo’n 2000 jaar geleden een filosofie te ontwikkelen met een bijzonder praktische inslag. God en de hemel komen wel voorbij, maar waar het bij deze denkers toch vooral om gaat is het dagelijks leven. Hoe leid je dat zo goed mogelijk?
Kruik
Massimo Pigliucci, hoogleraar filosofie aan het City college van New York, probeert die stoïcijnse filosofie nieuw leven in te blazen met zijn boek Hoe word je een Stoïcijn? Het is zeker ook een praktisch boek. Hij sluit af met een aantal handreikingen: herinner jezelf aan de tijdelijkheid van alles, bijvoorbeeld. Precies die vermaning heeft het stoïcisme een slechte naam bezorgd. En dat is ook heel voorstelbaar, als je leest hoe de stoïcijn Epictetus dit idee uitlegt. ‘Als je van een kruik houdt, zeg dan: “Ik houd van een kruik.” Want als hij dan breekt, zul je niet in verwarring gebracht worden. Als je je kind of vrouw kust, zeg dan dat je een mens kust. Want als ze dan sterven, zul je niet in verwarring gebracht worden.’
Studenten zijn vaak geschokt als ze deze uitspraak horen, schrijft Pigliucci – en geef ze eens ongelijk. Toch berust die schok volgens de filosoof op een misvatting. Volgens hem raadt Epictetus ons geen onmenselijke onverschilligheid aan, maar is het integendeel een oproep tot liefde en betrokkenheid. Juist omdat we een geliefde altijd kunnen verliezen, moeten we elk moment koesteren.
Het is een inzicht dat Pigliucci toepaste toen zijn moeder ernstig ziek was. Elke keer deed hij zijn best om volledig aanwezig te zijn als hij zijn moeder zag. Hoe anders was hij tien jaar daarvoor bij het sterfbed van zijn vader. Toen zijn vader de diagnose kanker kreeg, kon hij zich simpelweg niet voorstellen dat hij hem nauwelijks meer zou zien. Zijn vader stierf toen Pigliucci op het vliegveld van New York was, onderweg naar Rome – de stad van zijn vader. Hij heeft altijd spijt gehad van de manier waarop hij op de dood van zijn vader reageerde. Totdat het stoïcisme hem leerde dat spijt betrekking heeft op dingen die we niet meer kunnen veranderen. Beter is, zegt Pigliucci, om van ervaringen te leren en het anders te doen – en dat deed hij bij de dood van zijn moeder.
Het stoïcisme is een manier van denken die grote invloed zou hebben op een aantal moderne vormen van psychotherapie, zoals de rationeel-emotieve gedragstherapie. Maar ook het stoïcisme zelf is als praktijk blijven bestaan. Iedere herfst nemen duizenden mensen deel aan de Week van de Stoa, een wereldwijd filosofisch evenement. Academische filosofen, maar ook cognitief therapeuten en beoefenaars komen dan samen. Allereerst om mensen te leren wat het stoïcisme in hun leven kan betekenen. Maar ook om onderzoek te doen naar het effect van de stoïcijnse oefeningen. Uit de eerste resultaten blijkt een positief effect. Negatieve emoties namen bij de deelnemers af met 11 procent, positieve emoties namen toe met 9 procent. En na een week oefenen nam de algehele tevredenheid over het leven toe met 14 procent.
