Wetenschap toetst met experimenten de feiten, filosofie toetst met experimenten het denken.
Stel je voor!
Een linguïst komt voor het eerst op bezoek bij een inheemse bevolking om hun taal te bestuderen. De stam is pas ontdekt. Niemand weet nog hoe hun taal of cultuur in elkaar steekt. Als de linguïst met een groep jagers op pad gaat, komt er een konijn voorbij. Een inheemse roept: ‘Gavagai!’, terwijl hij naar het konijn wijst. Helderder kan haast niet, denkt de linguïst. En hij noteert ‘Gavagai is konijn’ in zijn schrift.
Maar hoe weet de linguïst nu zeker dat de inheemse ook echt konijn bedoelt? Hij kan telkens wanneer hij een konijn ziet of een ander prooidier ‘Gavagai!’ roepen en kijken hoe de jagers reageren. Misschien dat hij daarmee bepaalde betekenissen kan uitsluiten. Maar helemaal zeker weten doet hij het niet. Kan gavagai immers niet nog steeds ‘verzameling konijnendeeltjes’ betekenen of zelfs ‘Kijk, daar beweegt iets!’?
Met dit gedachte-experiment van ‘radicale vertaling’ toont de Amerikaanse taalfilosoof Willard van Orman Quine (1908-2000) aan dat de werkelijkheid nooit het fundament van de taal kan zijn. De linguïst en de inheemse bevolking begeven zich immers in precies dezelfde omgeving. Toch is hun gedeelde wereld niet voldoende voor een perfecte vertaling: je kunt dezelfde werkelijkheid immers altijd anders zien. Misschien begrijp je de wereld wel helemaal niet in objecten, maar zie je enkel de relaties tussen dingen en niet de dingen zelf.
Quine legde met dit experiment een bommetje onder ons denken over taal. We denken vaak dat taal ons een objectieve toegang geeft tot de werkelijkheid: ‘boom’ betekent simpelweg boom. Wat kan er nu neutraler zijn dan dat? Maar volgens Quine is taal altijd onderbepaald; betekenissen liggen helemaal niet vast verankerd in de werkelijkheid. Er bestaat zoiets als ‘fundamentele onvertaalbaarheid’: elke taal heeft zijn eigen betekenissen, en het is maar de vraag of die altijd overdraagbaar zijn.
Echt?!
Is Quines gedachte-experiment over een volstrekt onbekend inheems volk niet achterhaald? Straks spreekt iedereen toch Engels. Toch komen deze problemen van ‘radicale vertaling’ steeds vaker voor. We hebben immers steeds meer aandacht voor taal tussen dieren en zelfs tussen bom
