Wetenschap toetst met experimenten de feiten, filosofie toetst met experimenten het denken.
Stel je voor!
Zou je je eigen leven opgeven voor het ultieme geluk? Vermoedelijk heeft iedereen weleens gedroomd van een shortcut naar een gelukkig bestaan. We verlangen naar een glansrijke carrière zonder het harde werk dat eraan voorafgaat, of naar een passievolle liefde zonder onzekerheden en jaloezie.
In zijn boek State, Anarchy and Utopia (1974) schetst de Joods-Amerikaanse filosoof Robert Nozick zo’n sluiproute in zijn gedachte-experiment ‘The Experience Machine’. Stel je voor, schrijft hij, dat er een machine bestaat die je hersenen zo kan manipuleren dat je achter elkaar geluksbelevingen ervaart. ‘Je zou denken en voelen dat je een geweldige roman aan het schrijven bent, of een heel goede vriend maakt, of een interessant boek aan het lezen bent.’ In werkelijkheid, schrijft Nozick, zou je ‘de hele tijd drijven in een tank, met elektroden aan je hersenen’. Nozick ondervangt het mogelijke bezwaar dat de machine je gewenste ervaringen niet zou kennen door te stellen dat bedrijven het leven van jou en vele anderen grondig hebben onderzocht. Bovendien vraagt hij om alle andere praktische bezwaren terzijde te schuiven. Zou je je dan aansluiten?
Volgens Nozick willen de meeste mensen dit niet. Meer nog dan een gelukkig leven verlangen we naar een authentiek leven. Hij noemt drie redenen waarom we terugschrikken voor zo’n geluksapparaat: 1) we willen dingen doen en niet alleen de ervaring hebben dat we ze doen; 2) we willen een persoon zijn en niet enkel een lichaam in een tank; en 3) we verkiezen de werkelijkheid boven een door de mens geschapen virtuele wereld. Met het experiment wilde Nozick het ongelijk van het hedonisme bewijzen, dat stelt dat geluk het enige is wat we moeten nastreven. Zelfs ons diepgewortelde verlangen naar geluk, stelt hij, kent uiteindelijk zijn grenzen.
Echt?!
‘The Experience Machine’ is een van de beroemdste gedachte-Âexperimenten uit de filosofie en wordt door velen gezien als een ‘knock-out argument’. Het experiment laat veel mensen voelen dat het bestaan inderdaad om meer draait dan geluk. Toch blijft de vraag open of we in ons dagelijks leven de werkelijkheid wel altijd boven het snelle genot verkiezen. Zo beschrijft David Foster Wallace in zijn boek Infinite jest (1996) een film die zo leuk is dat je je ogen niet meer kunt afwenden en je je er dus letterlijk dood mee amuseert. Deze film wordt vaak gezien als een variant van ‘The Experience Machine’, en doet denken aan de manier waarop we tegenwoordig vaak gekluisterd zijn aan onze laptop- en telefoonschermen. Waarderen we de werkelijkheid wel werkelijk meer dan het geluk?
