‘Het gebouw van de opvoeding is vermolmd’, stelde Nietzsche aan het eind van de negentiende eeuw somber. Het onderwijs was volgens hem veel te specialistisch en te gefragmenteerd. Te zeer gericht op feitjes en triviale kennis, terwijl echt belangrijke zaken niet aan de orde kwamen: ‘Het nadenken over moraal ontbreekt ten enenmale in de opvoeding.’
Mopperen over het onderwijs is een constante in de geschiedenis. Plato deed het al – en had daar aanzienlijk meer reden toe dan wij vandaag de dag. Voor het boek …En denken! Bildung voor leraren herlas ik het afgelopen jaar de geschiedenis van de filosofie op het thema onderwijs en opvoeding (zie p.44). Een aantal dingen viel direct op. Als meest opmerkelijke verschil met onze tijd trof mij het optimisme. Hoewel ze soms klagen over de kwaliteit van het onderwijs, en over de jeugd van tegenwoordig (ook dat deed men al ver voor Christus), tref je bij de meesten de gedachte aan dat wij door opvoeding en onderwijs pas echt mens worden. Seneca, Locke, Erasmus, Kant, allemaal meenden ze dat scholing het verschil maakt in onze ontwikkeling. Vandaar misschien ook de onvrede met het geboden onderwijs. En ook opvallend: de meeste denkers zijn als het om scholing gaat tamelijk anti-autoritair. De ontwikkeling van het kind staat centraal, niet de eindtermen van de school. Jean Jacques Rousseau gaat daarin het verst. De opvoeding kent een natuurlijke ontwikkeling en daarom moeten kinderen zo lang mogelijk, zeker tot hun twaalfde jaar, zelfs uit de buurt van de school blijven!
Rousseau was naast filosoof en pedagoog ook componist. Ter ere van zijn driehonderdste geboortedag (28 juni 2012) wordt een van zijn opera’s, Le devin du village (De waarzegger van het dorp) in Nederland opgevoerd. Zijn bijdrage aan de muziekgeschiedenis is zeer bescheiden en vele malen minder baanbrekend dan zijn politiek filosofische werk, maar – ik hoorde laatst in de Rode Hoed een voorproefje – het is een alleszins verdienstelijke barokopera. Abonnees van Filosofie Magazine kunnen er met korting naar toe (zie agenda, p.79).
Dit artikel is exclusief voor abonnees
