‘Ik heb grote bewondering voor mijn vriendin, Jet Nijkamp’, zegt Klaas Rozemond terwijl hij op het puntje van zijn stoel gaat zitten in café De Jaren in Amsterdam en een slok van zijn koffie neemt. ‘Ze leeft naar haar idealen en heeft ervoor gekozen om volledig voor het kunstenaarschap te gaan. Financieel heeft ze het vaak moeilijk, maar ze is een echte overlever, net als haar vader, die ook kunstenaar is, en ze redt het steeds toch wel. De meeste mensen hebben wel een beeld van hoe het zou moeten, maar leven daar niet naar – om praktische redenen, bijvoorbeeld. Zeer begrijpelijk, maar wel een beetje zonde van de idealen.’
Een van die mensen is Rozemond, naar eigen zeggen, zelf. Hij doceert aan de universiteit en schrijft in zijn vrije tijd. Sinds kort werkt hij vier uur in de week minder dan hij deed, zodat er meer tijd overblijft, maar hij leeft niet van zijn schrijven, hoewel hij dat misschien best zou willen. ‘Het is wel iets om naar te streven: leven naar je idealen, naar het beeld dat jij van de wereld en van het leven hebt. Maar tot nu toe hou ik me vooral nog bezig met het ontwerpen van het laatste.’
In zijn nieuwste boek Het aardse leven; een filosofische handleiding – net als zijn eerdere boek Filosofie voor de zwijnen uitgebreid voorzien van tekeningen van zijn vriendin Jet Nijkamp en gedichten van Co Woudsma – onderzoekt Rozemond verschillende ‘wereldbeelden’ teneinde zijn eigen beeld van de wereld zo nauwkeurig mogelijk te omschrijven. Waarom? ‘Omdat ook ik gedreven word door de “drang van Thales”; ik wil nu eenmaal graag weten hoe het zit. Tegelijkertijd weet ik ook wel dat ik daar nooit helemaal een antwoord op zal krijgen. Maar door mijn wereldbeeld en dat van anderen te vergelijken, kan ik bepaalde levensvragen voor mezelf wel beantwoorden.’
Volgens Rozemond bestaat er niet zoiets als één allesomvattende of kloppende visie. Mensen hebben nu eenmaal verschillende beelden van de wereld. De een is dol op het korte en bondige scheppingsverhaal in Genesis waarin staat uitgelegd wie wij zijn en wat wij hier doen. De ander heeft meer met de atomenleer van Epicurus, de ‘voorloper van de kwantumtheorie’, die stelt dat alles wat wij zien bestaat uit ondeelbare atomen die willekeurig in een lege ruimte bewegen en botsen. ‘Het beeld dat ikzelf van de wereld heb, sluit meer bij dat laatste aan. Het natuurkundige of biologische wereldbeeld gaat ervan uit dat ook het leven materie is die op den duur weer verandert, uit elkaar valt of een andere vorm aanneemt. Dat vind ik interessanter dan het christendom, waar de nadruk meer ligt op het eeuwige leven en het koninkrijk Gods. In het christendom vind je natuurlijk wel de stof-tot-stofgedachte, maar de menselijke vergankelijkheid wordt overstegen door een eeuwig voortleven van de ziel na de dood. In de wetenschap is er weliswaar de wet van het behoud van energie, maar moet ik leren omgaan met het feit dat dit concrete lichaam, mijn lichaam, op den duur weer uit elkaar zal vallen – dat ik als mens vergankelijk ben. Dat vind ik winst; het spoort mij aan om vooral te genieten van de momenten die voorbijgaan. Als ik Epicurus niet had gelezen, was ik misschien niet vier uur in de week minder gaan werken. Ik ga ervan uit dat er hierna niets is, dus moet ik dit leven meer waarderen.’
Waarom leef ik?
Of hij daar gelijk in heeft, weet Rozemond niet. ‘Uiteindelijk zegt zowel Genesis als Epicurus weinig over wat nu echt de betekenis van de wereld is. Beide visies lopen in dat opzicht tegen vragen aan die in mijn ogen door zowel de natuurkunde als de religie niet te beantwoorden zijn. “Waarom leef ik?” is bijvoorbeeld zo’n vraag. Je kunt daar hooguit zelf een antwoord op bedenken, waar je vervolgens naar gaat leven. En dat antwoord wordt voortdurend opnieuw bepaald door de ervaringen die je opdoet. Omdat ieder wereldbeeld uiteindelijk een gissing is, moet je altijd bereid zijn om het beeld dat je van de wereld hebt te blijven toetsen en herscheppen. Dé waarheid kun je immers niet claimen. Uiteindelijk weten we nog steeds niets.’
Elke week zelf aan het denken worden gezet door de grootste denkers uit de geschiedenis van de filosofie? Schrijf u in voor de gratis nieuwsbrief
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
Persoonlijk heeft Rozemond grote sympathie voor mensen die dat laatste erkennen. ‘De paus, maar ook iemand als Geert Wilders, dringt zijn wereldbeeld op aan hele bevolkingsgroepen. Door je eigen wereldbeeld te relativeren, kun je je veel meer openstellen voor de ander en voor andere opvattingen of religies. In de zoektocht naar een taal om jezelf in de wereld te plaatsen, kun je een heel eind komen. Maar je moet altijd voor ogen houden dat je je ook kunt vergissen.’
