Moreel dilemma: is de coronavaccinatie een morele plicht?

Inenting is niet slechts een persoonlijke keuze die draait om jou alleen. Jawel, een vaccin krijgen is doorgaans in je verlichte eigenbelang: je verkleint gezondheidsrisico’s voor jezelf, en ontloopt bovendien de nodige maatschappelijke hordes die met toegangstesten worden opgeworpen. Maar je laten vaccineren is bovenal een sociale daad. Zoals de negentiende-eeuwse Britse filosoof John Stuart Mill betoogde is jouw persoonlijke vrijheid begrensd door de schade die je anderen berokkent. Daaronder vallen ook de risico’s waarmee je anderen opzadelt. Door je niet te laten vaccineren leg je gezondheidsrisico’s op aan mensen in je directe omgeving, en draag je bovendien bij aan een risico voor de volksgezondheid. Een toestroom aan coronagevallen brengt immers de reguliere zorg in het gedrang. Nu kun je tegenwerpen dat we elkaar in het maatschappelijk verkeer voortdurend risico’s opleggen. Corona is in dat opzicht niets bijzonders. Neem autobezitters: door de weg op te gaan dragen die evengoed bij aan druk op de zorg en leggen zij een flink risico op aan andere weggebruikers, onder wie fietsers en voetgangers. De meeste ethici beschouwen het opleggen van zulke risico’s echter als aanvaardbaar, omdat ze deel uitmaken van een vervoerssysteem dat tot wederzijds voordeel strekt. Bij corona is dat niet het geval: niemand heeft baat bij de medische risico’s die een lage dekkingsgraad met zich meebrengt. Ook al ben je kerngezond en in het geheel niet bang om corona te krijgen, je zou je steentje moeten bijdragen aan de maatschappelijke poging om het virus te bestrijden.

Dat er goede redenen zijn om je te laten inenten staat buiten kijf. Zelfs als je dat aanvaardt, kun je echter betogen dat vaccinatie niet als morele eis kan worden gesteld. Een belangrijk argument daarvoor is een beroep op lichamelijke zelfbeschikking. Waar iemands lichaam in het geding is, daar behoort men uit ethisch oogpunt terughoudend te zijn met het opleggen van verplichtingen. Neem het verrichten van seksuele handelingen of de omgang met een ongewenste zwangerschap. Wat je met je eigen lichaam doet is zeer intiem. Het raakt aan de kern van je autonomie. Des te belangrijker dat jij daar zelf zeggenschap over behoudt, zonder enige vorm van morele dwang. Datzelfde standpunt kun je doortrekken naar het injecteren van een lichaamsvreemde substantie. Ook al is de veiligheid van vaccins medisch goed onderbouwd, dan nog kun je niet van mensen eisen dat zij hun lichaam daarvoor beschikbaar stellen. Een afgedwongen vaccinatie staat haaks op de waarde van lichamelijke integriteit. Werkgevers kunnen het aan je vragen of adviseren, maar niet als eis opleggen.

Een beroep op Mills schadebeginsel of een appel op lichamelijke zelfbeschikking: welk principe weegt zwaarder? Het antwoord is veranderlijk. Virus en vaccin staan niet stil: er doen zich nieuwe mutaties voor, dienen zich nieuwe vaccins aan, de immunisatiegraad van de bevolking verschuift, en ook de structurele capaciteit van de zorg verandert. Hoe groot de risico’s van vaccinatieweigering zijn voor de gezondheid van derden – en hoe zwaar Mills schadebeginsel bijgevolg weegt – staat niet in steen gebeiteld. Risico’s verschillen bovendien per beroepsgroep. Werk je in de ouderenzorg, of thuis achter de computer? Ongevaccineerd zorgpersoneel dat intensief contact heeft met kwetsbare patiënten zadelt die patiënten met een serieus risico op. Voor een dergelijke beroepsgroep valt een vaccinatieplicht goed te verdedigen. Bij andere groepen zal zelfbeschikking eerder de boventoon voeren. Als de gevaren van het virus te overzien en te beheersen zijn, geschiedt vaccinatie bij voorkeur op vrijwillige basis.