Home Hoe moeten we onze samenleving inrichten?
Gedachte-experimenten

Hoe moeten we onze samenleving inrichten?

Door Thomas Janssen op 31 augustus 2016

Je krijgt de rechtvaardigste samenleving als niemand van tevoren weet welke positie hij zal innemen.

Je ligt rustig te slapen. Ahem. Hoorde je nou iemand zijn keel schrapen? Ahem!. Slaapdronken open je je ogen en tot je enorme verbazing lig je helemaal niet meer in je bed, maar sta je in een gigantische, donkere ruimte. Je draait je om en ziet daar een man in een donker pak voor een simpele deur staan. ‘Waar ben ik, ben ik dood, is dit het hiernamaals, ben jij God?!’. De man slaakt een vermoeide zucht. ‘God, Brahma, de Oerknal, what’s in a name? We zijn hier om één simpele reden dus laten we ons daartoe beperken’. Hij wijst over zijn schouder naar de deur achter hem.

‘Deze doorgang brengt je zonder kleerscheuren weer terug naar je bed, maar er zit wel een addertje onder het gras: je weet niet in welke positie je terugkomt. Je kunt de president van de Verenigde Staten zijn of een pasgeboren baby in Noord-Korea’. Je schreeuwt dat dit niet eerlijk is. ‘Oh alsjeblieft, bespaar me je pathetisch gejammer; er is ongeveer een oneindig lange rij mensen voor je met dezelfde klacht. Maar ik wil jou de kans geven dit te veranderen.’

Je kijkt hem verbaasd aan. ‘Ik geef je de kans om de maatschappij volledig opnieuw in te richten. Houd er dus rekening mee dat ook jij niet weet waar je terechtkomt. Het zou op zijn zachtst gezegd suf zijn als je onder aan de maatschappelijke ladder eindigt en dat je eigen systeem je dan ook nog zou benadelen’. Voor het eerst verschijnt er een lichte glimlach op het gezicht van de man. ‘Denk er maar goed over na en als je eruit bent, kun je de deur opendoen’. Na lang nadenken loop je op de deur af, pak je de klink vast en na een zenuwachtige slik stap je de deur door…

De man uit het verhaal bevindt zich volgens de Amerikaanse filosoof John Rawls achter een zogeheten veil of ignorance. Hij weet niet wat zijn positie zal zijn in de maatschappij, waardoor hij rekening moet houden met het worst-case scenario. Rawls stelt dat deze methode tot de meest rechtvaardige samenleving leidt. Mensen zullen dan niet toestaan dat de sociale verschillen te groot worden, uit angst dat zij misschien onder aan de maatschappelijke ladder komen te staan. Zelf dacht hij dat een paar specifieke grondrechten en de garantie dat elke sociaaleconomische positie voor ieder persoon beschikbaar is, de meest rechtvaardige inrichting was. De stortvloed van kritiek op zijn idee – Rawls zelf verwierp op latere leeftijd zijn eigen antwoord – geeft maar weer aan dat er weinig zaken zo moeilijk te definiëren zijn als rechtvaardigheid. 

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Filosofie.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste verhalen over filosofie. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.