Het Zelf (Atman) #1

Wie ben ik? Over deze existentiële vraag heeft de mythische Indiase wijsgeer Yajnavalkya diepgaand nagedacht. Hij stelt dat de mens geneigd is om zich met zijn rollen te identificeren. Bijvoorbeeld dat hij een goede ouder is, excellent op zijn werk functioneert of een trouwe vriend is. Wie een van deze rollen niet juist vervult, kan een behoorlijke deuk in zijn ego oplopen of zelfs in een identiteitscrisis belanden. Yajnavalkya stelt echter dat de mens meer is dan het beeld dat hij van zichzelf heeft.

Mensbeeld
Achter het ego ligt namelijk het Zelf of Atman. Dit Ware Ik van de mens is zuiver geestelijk en staat boven alle vormen van leed. Om het Zelf te leren kennen, dient de mens zijn ego-gerichtheid op te geven. Wie alleen met zijn ‘ik-je’ bezig is, probeert de wereld naar zijn hand te zetten en raakt telkens gefrustreerd. Door zijn ik los te laten krijgt de mens paradoxaal genoeg meer vrede met zichzelf. Zo zal iemand die niet krampachtig een goede manager probeert te zijn door zijn werknemers te controleren en voortdurend op zijn strepen te staan, juist door een stapje terug te doen een goede chef zijn.

Denken over verlossing
Volgens Yajnavalkya bereikt de mens zijn Ware Zelf door over zichzelf na te denken, in combinatie met spirituele exercities zoals yoga. In het India van zijn tijd gingen sommige zoekers naar verlossing echter verder: ascetische praktijken zoals vasten, zelfkastijding of in de opkomende zon turen waren veelvoorkomende middelen om het ego te temmen. Voor de Indiërs uit de Oudheid had het loslaten van het ik namelijk een belangrijke religieuze dimensie: wie hierin slaagde, zou na zijn dood een toestand van eeuwige vreugde bereiken.