Kent u dat aha-gevoel dat je kunt hebben wanneer iemand een lastige zaak beeldend uitlegt? Wanneer genen bijvoorbeeld worden beschreven als dragers van ‘informatie’ die aan afzonderlijke cellen ‘vertellen’ wat zij moeten ‘doen’? Dit noemen de twee wetenschapsfilosofen Herman de Regt en Hans Dooremalen het snapgevoel. Volgens hen zorgt het voor een illusie van begrip.
Metaforen, we kunnen er niet omheen. Overal worden ze gebruikt: in de literatuur, filosofie en zelfs in de wetenschap. Het gebruik van metaforen kan onterecht het gevoel van begrip oproepen, stellen De Regt en Dooremalen.
‘Strikt genomen zijn alle metaforen onwaar: ze schrijven een eigenschap toe (‘zelfzuchtigheid’) aan dingen (genen) die niet letterlijk over die eigenschap beschikken. Op zich kan dat geen kwaad, zolang we ons er maar van vergewissen dat de toegeschreven eigenschap niet letterlijk moet worden begrepen. En daar gaat het mis. Vooral wanneer een metaforische beschrijving zaken in de microwereld (genen) of macrowereld (zwarte gaten) betreft, verliezen we haar metaforische karakter nogal eens uit het oog. We denken dat radiosignalen echt golven, dat genen werkelijk in codetaal staan geschreven en dat ze letterlijk zelfzuchtig zijn. We genereren, ten onrechte, de illusie van begrip.’
Dit onterechte begrip noemen de auteurs het snapgevoel, het gevoel dat we hebben wanneer we iets denken te begrijpen. Omdat metaforen geen werkelijk begrip opleveren, stellen ze dat wetenschappers beter een letterlijke omschrijving kunnen geven van de werkelijkheid.
‘Wellicht levert een letterlijke beschrijving van de kwantumwereld geen snapgevoel op, maar dat moeten we ook niet verlangen. Het menselijk begripsvermogen is immers niet op kwantumniveau geëvolueerd; er is geen enkele reden om aan te nemen dat wat zich daar afspeelt voor ons te snappen zou móéten zijn. In de woorden van wetenschapspopularisator Neil deGrasse Tyson: “Het universum staat onder geen enkele verplichting tegenover ons om begrijpelijk te zijn.”’
Hoewel De Regt en Dooremalen veel beogen met dit boek, staat hun theorie nog in de kinderschoenen, concludeert onze recensent.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
