Babymoon en gendercake – twee woorden die voor het eerst in Van Dale worden opgenomen. Wijzen de nieuwe woorden op een nieuwe tijd? Florentijn van Rootselaar over de zwangerschap als feest.
Zwanger in 2009. De eigenaar van het restaurant houdt de deur voor ons open, zijn vrouw staat er ook al bij, de kok komt de keuken uit, felicitaties volgen, er wordt overlegd over het beste menu… Na de maaltijd verlaten we het restaurant met een fles limoncello die al gedronken moet worden voor ons kindje is geboren – het is feest.
Goed, we waren in een Italiaans restaurant, maar dat verklaart die uitgelatenheid niet. Dit is de nieuwe zwangerschap: onze vrouwen hullen zich niet meer in de positiekleding waar onze moeders zich nog in verborgen. (Een grove generalisatie, misschien. Maar ik hoop aan te tonen dat er op z’n minst een nieuwe tendens is ontstaan.) De zwangerschap is publiek geworden: zichtbare buiken, kleding die de buiken zelfs benadrukt, zeker sinds een hoogzwangere Demi Moore in 1991 naakt op de cover van Vanity Fair poseerde, waarmee ze een trend zette die tot op heden voortduurt en die sinds de selfiecultuur en Instagram is gedemocratiseerd. De zwangerschap is ook in het teken komen te staan van het zwangere lichaam dat vertroeteld moet worden, met yoga, massage en wellness. Het feest begint niet met de geboorte; de zwangerschap zelf is al een feest.
Wie een kind verwacht, begrijpt dat de zwangerschap zelf al een feest is. Ik geef het toe: mijn perspectief is dat van de man, die noch de misselijkheid van het begin, noch het ongemak van het eind van de zwangerschap, noch de pijnlijke bevalling heeft meegemaakt. Vol verwachting ben je over wat komen gaat, maar ook voel je een blijdschap over de zwangerschap zelf, over het wonder van de buik. Maar hoe dat feest te vieren? We kenden de traditie van beschuit met muisjes voor als het kind geboren is, we vierden het doopfeest, maar een zwangerschapsfeest? Het feestgevoel was er wel, maar het feestje ontbrak.
Gendercake
En toen waren daar Amerikaanse ‘tradities’ die bleken te voorzien in de behoefte aan een feest. Ze veroveren ook Nederland, zo blijkt uit de nieuwe Van Dale die in oktober verschijnt: daarin opgenomen zijn woorden als ‘babymoon’ en ‘gendercake’ – feestelijke etappes in de zwangerschap. Eerst was een babymoon iets voor de sterren (en voor prinsen en prinsessen, Kate en William maakten de reis), maar ondertussen doet het volk ook mee, al weet ik niet of er precieze cijfers zijn. In elk geval spreken de bladen voor aanstaande moeders erover, en hebben steeds meer bakkers een gendercake in hun assortiment – ook in Nederland. En zelfs al gaan we niet massaal op babymoon, al snijden we niet allemaal een gendercake aan, toch is de geest van de tijd veranderd, zo merkt iedereen die zelf zwanger is geweest. En dat is even goed merkbaar als je in het Vondelpark loopt in de zomer als wanneer je even verderop de aanstaande moeders ziet zitten op het terras in de Bosboom Toussaintstraat, waar Nederlands bekendste verloskundige Beatrijs Smulders haar zwangerschapsimperium heeft gevestigd.
Wat is er veranderd, nu de zwangerschap zelf wordt gevierd? Nu die voorheen onbenoemde, verborgen periode steeds meer eigen feesten kent die nu zelfs zijn opgenomen in het Groot Woordenboek van de Nederlandse Taal? Ik hoop aan te tonen dat we ook in onze seculiere tijd sacrale momenten kennen. Maar dit is geen sacraliteit die ons verwijst naar iets onaards, iets immaterieels. De materie zelf – de buik, de buik van de aanstaande moeder – verschijnt aan ons als iets buitengewoons, als iets wonderbaarlijks. De moeder is niet alleen de nederige drager van een kind, zoals ze in de geschiedenis te vaak is voorgesteld. Maar ze is ook meer dan louter de meest geliefde persoon. Ze is… Ik zal proberen er woorden voor te zoeken.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Mocktails
Terug naar de nieuwe woorden. Wat is een babymoon? Niet toevallig is de gelijkenis met de honeymoon, de reis om het huwelijk te vieren. De babymoon is volgens een Nederlands blad voor aanstaande ouders het laatste reisje voor de bevalling, ergens tussen de twaalfde en de vierentwintigste week, ‘als de ergste kwaaltjes voorbij zijn en de buik nog niet in de weg zit’. Er is nog net tijd voor een romantisch uitje, voordat de slapeloze nachten beginnen.
Dat is een wel erg Nederlandse beschrijving. Hoe anders is de Amerikaanse. Een advertentie van een Amerikaans bump friendly reisbureau verleidt de aanstaande reizigers met de aansporing: Celebrate your pregnancy! Dan volgt een beschrijving van de reis die vooral in het teken staat van het grote genieten, van wellness en spa’s. Dat genieten is toegesneden op de zwangerschap: er zijn zelfs cravings menus en non-alcoholische cocktails (mocktails). Ook de aanstaande papa mag een beetje meedoen. Hij wordt zelfs verwend, maar dan wel op een – zeg maar – mannelijke manier, met sigaren en sportmassages.
Meer nog een feest dan de babymoon is de gender reveal party, die volgt na de twintigwekenecho. Is het een jongen, is het een meisje? De aanstaande ouders wenden hun hoofd af als er iets zichtbaar wordt tijdens de echo en nemen de uitslag mee in een verzegelde envelop. Die gaat naar de bakker, die een gendercake bakt. In een gezelschap van vrienden wordt de taart aangesneden: is de vulling roze of blauw? Is het een meisje of een jongen? De taart met gekleurde vulling kan overigens niet iedereen bekoren. Snijden we hier symbolisch de moeder open, vroeg iemand in een discussie op een Amerikaans internetplatform over baby’s.
Maar verder zijn de reacties overwegend positief: met de gendercake ontloop je de anonimiteit van de kamer van de verloskundige – hoe vriendelijk die ook is, hoe vertrouwd ook – en vier je het belangrijke moment met vrienden. Het begrip ‘vrienden’ moet trouwens heel breed opgevat worden: het zijn de friends van de Facebook-generatie. Want minstens zo belangrijk als het feestje zelf is het delen ervan via foto of film. In een tijd waarin je de zwangerschap ‘via Facebook deelt’ (ook de nieuwe betekenis van ‘delen’ staat nu in het woordenboek), foto’s van de zwangere buik via Instagram laat zien, tijdens de rit naar het ziekenhuis via Twitter meldt dat de geboorte eraan komt, en de eerste babyfoto’s weer toont op Facebook – deel je ook dit moment met een grote groep van friends, en in theorie met de hele wereld via bijvoorbeeld YouTube.
De zwangerschap, kun je zeggen, is publiek geworden. Of is althans niet meer privé, verborgen in slaapkamers en ziekenhuizen. Het privéleven strekt zich uit buiten de privésfeer.
Groots en wonderbaarlijk
Waarom die feesten? Ik heb ze niet gevierd, niet de Amerikaanse versies althans. Verklaarbaar zijn de feesten misschien wel zo: je loopt rond met een overschot aan blijdschap, maar je weet niet hoe die te vieren. Je wordt keer op keer gefeliciteerd – door familie, door vrienden, maar net zo vaak op straat door wildvreemden. Je staat ook voor iets groots, iets wonderbaarlijks, iets wat het alledaagse overstijgt. Dat wonder krijgt vorm en betekenis in een ritueel waarin je de ervaring deelt met vrienden.
Het feest is bij uitstek de vorm voor dat wonder, voor – laat ik het maar zo noemen – het transcendente. Het feest geeft een plek, een rituele vorm aan die onbepaalde ervaring. Maar het feest doet paradoxaal genoeg meer: pas door te vieren wordt die zwangerschap bijzonder. De mogelijkheid van een feest maakt de buik feestelijk, in een dialectiek van gebeurtenis en feest.
Het feest, zo meent ook de Duitse filosoof Hans-Georg Gadamer, maakt die transcendentie pas mogelijk. Door iets te vieren, ontsnapt dat aan het louter materiële, aan het dagelijkse, waardoor je het tijdelijk opneemt in iets groters. Even maakt de lineaire tijd van productie plaats voor een betekenisvolle tijd.
Wat die transcendentie ook mogelijk maakt, is volgens Gadamer de gegevenheid van een feest. Voor je werd geboren, waren de feestdagen er al – het feest is transcendent aan de mens. Dat laatste geldt voor Kerstmis, maar net zo goed voor je verjaardag. Je wordt geboren, en neemt op de dag van je geboorte deel aan een ritueel – op een bepaalde datum – dat je nabestaanden zelfs nog zouden kunnen herdenken als je er al niet meer bent.
Wat die rituelen rond de geboorte complexer maakt, is dat ze nieuw zijn. Je kiest ervoor om ze te vieren, waarmee ze zich minder dan de oude feesten onttrekken aan de mens. Ze zijn niet transcendent aan de mens. Je viert ze niet zoals je ooit vanzelfsprekend je kinderen liet dopen. Iedereen doet er enigszins aan mee, maar lang niet iedereen heeft een gendercake – je ouders zeker niet. En het idee dat je de zwangerschap viert is ook van recente datum. Toch kunnen ook die nieuwe rituelen de bemiddelende rol spelen in de omgang met de transcendentie, er vorm aan geven. Waarschijnlijk omdat je ze toch als gegeven ervaart, en zeker omdat ze het mogelijk maken een moment met anderen te delen – een universele trek van het feest, en misschien ook van de transcendentie.
Het heilige in de materie
Die transcendentie heeft tegenwoordig een ander gezicht gekregen, dat aansluit bij die nieuwe feesten. Voorheen vonden we die in God of in het vaderland, zo betogen bijvoorbeeld de Franse filosofen Luc Ferry en Jean-Luc Nancy. Maar die hebben hun aantrekkingskracht verloren en plaatsgemaakt voor een andere vorm. Die vinden we volgens Ferry niet meer buiten het leven, maar in het leven zelf. Vandaar dat hij spreekt over de transcendentie in de immanentie. We zoeken het heilige in de materie zelf, zegt Ferry, waarna hij de liefde verheerlijkt als opvolger – als verbetering ook – van de vaderlandsliefde en het geloof in God.
Die feesten rond de zwangerschap getuigen, denk ik, ook van die nieuwe vorm van transcendentie. De transcendentie in de immanentie, in het hier en nu, en zelfs in de materie, in het lichaam. Met de nieuwe zwangerschapscultuur krijgt materie weer haar oude betekenis. Waar in de Middeleeuwen de materie en de geest, het lagere en het hogere, nog samenvielen, verdween die samenhang in de Reformatie. Het heilige en hogere was ver weg van het aardse leven, dat als verdoemd werd voorgesteld. De moderne wetenschap heeft die scheiding alleen maar versterkt: de materie was louter stof, onbezield en betekenisloos. Het heilige, het geestelijke en spirituele werd niet-bestaand verklaard.
In dit soort nieuwe feesten komen materie en geest weer bij elkaar. Het zwangere lichaam is van betekenis vervuld. Niet alleen als drager van een nieuw leven, van een nieuw persoon – het is op zichzelf betekenisvol. De materie heeft een gezicht, de wereld is bezield. We vieren het feest van de buik. Leve de buik!
