Henkjan Honing is hoogleraar muziekcognitie. Hij wil onderzoeken hoe muzikaal dieren zijn, zonder in apenschedels te boren.
Wat kan ik weten?
‘Darwin vermoedde dat alle dieren door de gemeenschappelijke aard van hun zenuwstelsel muzikaliteit kennen. Ga dat maar eens onderzoeken. Wat is muzikaliteit eigenlijk? Sommige dieren kunnen melodieën onthouden. Karpers zijn in staat om bluesmuziek en klassieke muziek van elkaar te onderscheiden. Maar is dat muzikaliteit? Hoe weet je dat een vogel geniet van een liedje? Zijn er dieren die plezier beleven aan muziek? Daar zit voor mij de crux. Hoe kom je dat te weten? Mijn gevoel was direct: dit moet je interdisciplinair onderzoeken. Dus putten uit computersimulaties, observaties van dieren, hersenonderzoek – ga zo maar door. En als al die methodes in dezelfde richting wijzen en hetzelfde antwoord geven, dan heb je iets te pakken.
Tekst loopt door onder afbeelding
Fotografie: Martin Dijkstra
In mijn vorige boek Iedereen is muzikaal gaf ik een overzicht van de wetenschappelijke inzichten ter onderbouwing van een stelling, zoals je dat wel vaker ziet bij populairwetenschappelijke boeken. Mijn nieuwe boek Aap slaat maat is heel anders. In dit boek heb ik mijn eigen zoektocht naar kennis beschreven. Hoe ik naar congressen ga. Dat ik toevallig bij iemand aan tafel zit die aan de andere kant van de wereld in een laboratorium met resusapen werkt en me uitnodigt om onderzoek te doen naar ritmegevoel bij die apen. Hoe ik tot een cruciaal inzicht kom door naar een lezing te gaan over een onderwerp dat weinig met mijn eigen onderzoek te maken heeft. Dan zie je dus direct hoe het weten van de wetenschap van toeval aan elkaar hangt. Van de mensen die je ontmoet, van je stemming en in dit geval van de specifieke dieren waar je mee werkt. Meestal lees je alleen over opzienbarende onderzoeksresultaten, maar dit boek laat zien hoe wetenschap gewoonlijk is: een grillig zoekproces met veel open eindjes.’
Wat moet ik doen?
‘Wat mag je wel en niet doen als je muzikaliteit bij dieren onderzoekt? Tja, dat moet je je telkens opnieuw afvragen. Als er geen medische noodzaak is, vind ik dat je niet zomaar in de schedel van een aap mag zagen. Lang werd gedacht dat wanneer je de hersenactiviteit van apen wilt meten, de signalen aan de oppervlakte van de schedel niet sterk genoeg zijn. Ik heb eerst moeten aantonen dat dat wel zo is. Als dat me niet gelukt was, had ik het onderzoek met de resusapen niet willen doen. Nu hoeven ze voor andere onderzoeken ook niet meer in de schedel van de apen te boren. Als vegetariër ben ik daar erg blij mee.’
Wat mag ik hopen?
‘Ik hoop dat ik bijdraag aan de emancipatie van de luisteraar. Dat is misschien wel mijn levensdoel. Het speelde bij mijn vorige boek ook. Daarin heb ik laten zien dat alle mensen muzikaal zijn. En ik merk dat ik nog steeds veel werk te doen heb. Als ik lezingen geef zijn er altijd mensen die beweren dat ze amuzikaal zijn. In dit boek ga ik dus nog verder en wil ik kijken of dieren ook die muzikaliteit hebben. Dat is natuurlijk veel lastiger, want er zijn heel veel verschillende dieren, die allemaal weer op een andere manier muzikaal blijken te zijn. Wij hebben een goed relatief gehoor. Dat maakt dat we een melodie kunnen herkennen, in welke toon of op welk instrument hij ook gespeeld wordt. Het maakt niet uit of iemand “Altijd is Kortjakje ziek” in A of in G zingt, of dat hij het op een piano speelt of op de trompet – je herkent de melodie. Veel vogels hebben een absoluut gehoor; ze kunnen de verschillende tonen herkennen, maar niet speciaal de melodie, de relatie van de tonen ten opzichte van elkaar. Ze blijken verder veel beter dan wij de klankkleur te kunnen horen. Voor hen is “Altijd is Kortjakje ziek” op de piano gewoon iets anders dan op de viool.’
Tekst loopt door onder afbeelding
Wat is de mens?
‘De mens is een muzikaal dier. Er zijn hoogstwaarschijnlijk ook andere muzikale dieren, maar die zijn dat vermoedelijk op een andere manier. Die muzikaliteit hebben we al van jongs af aan. Kleine kinderen zijn sponzen. Als ze vroeg met muziek in aanraking komen – in de baarmoeder –, dan ontwikkelen ze hun muzikale vermogen veel beter. Dat is belangrijk, want ik denk dat muziek geen luxe is, iets waar sommige mensen van genieten en andere mensen niet. Nee, ze is verweven met onze biologie. Muziek doet iets met ons. Vooral mensen in Noord-Europa zijn vaak zo negatief. Ze zeggen: “Ik heb geen ritmegevoel”, of: “Ik kan geen maat houden.” Dat is onzin. Ieder mens is muzikaal en kan genieten van muziek. Hier is muziek iets voor professionals. In Zuid-Amerika, bijvoorbeeld, is muziek voor iedereen.’
