Mannen moeten actiever het feminisme uitdragen, vindt historicus Ivan Jablonka. In de geschiedenis van de vrouwenemancipatie zoekt hij ‘rechtvaardige mannen’, als rolmodellen voor de hedendaagse man.
De Franse titel van dit boek is Des hommes justes – letterlijk: ‘rechtvaardige mannen’. Het boek is nu in het Nederlands verschenen als Mannen die deugen. Een wat ongelukkige vertaling, omdat de titel zo een andere, meer conformistische connotatie krijgt en doet denken aan OSM, ‘Ons Soort Mannen’. Rechtvaardige mannen dus.
Voor de bekende Franse historicus Ivan Jablonka bestaat rechtvaardigheid uit gelijkheid tussen man en vrouw. De man moet actief vrouwen emanciperen en mannen minder rolvast maken. En de staat moet volgens Jablonka met wetten veranderingen doorvoeren – ‘staatsfeminisme’ is voor hem geen scheldwoord. Van bovenaf gelijkheid afdwingen is een typisch Franse traditie die teruggaat naar de revolutie van 1789 en de verklaring van de mensenrechten. Activiste Olympe de Gouges kwam in 1791 al met een ‘Verklaring van de rechten van de vrouw en de burgeres’, die ze begon met de zinnen: ‘Man, ben je in staat om rechtvaardig te zijn? Het is een vrouw die je dat vraagt.’ Volgens Jablonka leven we nog steeds in een ‘patriarchaat’. Daarmee doelt hij op de eenzijdige taakverdeling zoals die vanaf het begin van de mensheid heeft bestaan, ook bij de jagers-verzamelaars. De mannen bestieren de buitenwereld, de vrouwen het huishouden en de kinderen. Volgens Jablonka is de vrouwenemancipatie nog maar halverwege, ook in het Westen. Vrouwen zijn massaal de arbeidsmarkt opgegaan, maar specialiseren zich meestal in dienstverlening, onderwijs en zorg, en doen nog steeds het meeste in het huishouden.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Naast de geschiedenis van het feminisme in de westerse landen beschrijft Jablonka ontwikkelingen in de rest van de wereld. Hij somt de feministen uit het verleden op. Soms moesten ze hun ideeën met gevangenisstraf of de dood bekopen. Meestal waren het vrouwen, maar Jablonka zoekt ook naar mannen, als voorbeeld voor mannen van nu. Filosofen stonden aan beide kanten van de scheidslijn. Belangrijke denkers over mensenrechten, zoals Jean-Jacques Rousseau en Immanuel Kant, richtten zich tot mannen en vonden dat vrouwen achter het aanrecht thuishoorden. Maar er waren er ook die er anders over dachten. Plato vond dat vrouwen konden worden ingezet als bewaaksters van zijn Republiek. Dat was al heel wat in het patriarchale Athene van toen. René Descartes schreef zijn Verhandeling over de methode in het Frans om het voor vrouwen toegankelijk te maken (die kregen meestal geen Latijn op school). Nicolas de Condorcet, Charles Fourier en John Stuart Mill waren belangrijke feministische denkers.
Hoe moet de hedendaagse man ‘rechtvaardig’ zijn en feminisme bevorderen? Jablonka komt met een variant op Kants categorische imperatief om mannen te helpen: ‘Behandel een vrouw zoals je wilt dat je eigen dochter wordt behandeld.’ Maar daarmee zijn we er nog niet, want vaders kunnen hun dochters verplichten tot onderworpenheid. Tegen hen moet de fi ctieve ‘sluier van onwetendheid’ van John Rawls worden ingezet: ‘Behandel een vrouw zoals je haar zou behandelen als je niet zou weten dat ze een vrouw was.’ Dat anonimiseren van gender werkt niet in de erotiek, dus is een derde verfijning nodig: ‘Behandel een vrouw alsof zij de man zou kunnen zijn en jij de vrouw.’ Deze regel zou ook de quota voor vrouwen mogelijk maken die Jablonka voor belangrijke functies wil invoeren.
Volgens Jablonka leven we nog steeds in een patriarchaat.
Het staatsfeminisme van Jablonka lijkt me niet vanzelfsprekend. Door gelijkheid worden mensen gelukkig, vindt hij. Maar geluk zit ’m ook in vrijheid, in zelf kunnen kiezen. Zelf stelt hij vast dat hoogopgeleide vrouwen anders tegen emancipatie aankijken dan laagopgeleiden. Inderdaad: op de universiteit is een onderzoeker meer gehecht aan werk en carrière dan degene die er de wc’s schoonmaakt. Ook tegen zijn stelling dat we nog steeds in een patriarchaat leven valt iets in te brengen. Niet overal is de nood hoog. In Saudi-Arabië ontbreekt het vrouwen aan fundamentele rechten. In vrije, egalitaire westerse landen is dat allang niet meer het geval. Toch kiezen vrouwen daar vaak anders dan mannen. Gebeurt dat dan onder dwang? Ja, impliceert Jablonka. Dat is nog maar de vraag. Er blijven buiten de grote overlappingen tussen mannen en vrouwen statistische verschillen over, gebaseerd op legitieme, andere voorkeuren. Om dat in beeld te brengen zou je een andere geschiedenis moeten schrijven. Zo’n auteur moet wel goed zijn: Jablonka heeft eruditie en een meeslepende schrijfstijl. Alleen al daarom is dit boek het lezen waard.
Mannen die deugen. Op zoek naar een nieuwe vorm van mannelijkheid.
Ivan Jablonka, vertaald door Ronald Fage
Promotheus
424 blz. | €29,99
