Lachen gaat vaak ten koste van de stuntelaar die op de lachspieren werkt. Is lachen per definitie uitlachen? De scherven van twee kapotgevallen glazen zijn het er nog niet over eens.
Een terras in een middelgrote stad, een zonnige middag
Een ober steekt de weg over van een café naar het bijbehorende terras. Routineus houdt hij met één hand een dienblad in de lucht. Terwijl de ober glimlacht naar een van de klanten, nadert een wielrenner met grote snelheid. De ober reageert in een reflex en maakt een sprong opzij, waarbij hij de twee volle glazen die op het dienblad staan aanvankelijk weet te redden, maar als hij zijn rug weer recht, vallen ze alsnog kapot op de stenen. De ober kijkt niet naar het terras, maar vlucht terug het café in.
scherven van bierglas
En het leek zo’n mooie dag.
scherven van wijnglas
Het is nog steeds een mooie dag.
scherven van bierglas
Jij bent echt niet stuk te krijgen, hè?
scherven van wijnglas
We zijn in elk geval goed voor een paar lachende gezichten – ook al durven ze hun lach niet te tonen.
scherven van bierglas
Het is toch wel treurig dat mensen hierom moeten lachen. Maar het verbaast me niets. Lachen is nou eenmaal een vorm van plotselinge trots. Een trots die voortkomt uit de afgang van een ander. Een teken van kleingeestigheid, vooral te vinden bij mensen die zich ervan bewust zijn dat ze zelf over weinig bekwaamheden beschikken. Ik zou die lachers weleens met zo’n dienblad deze weg willen zien oversteken.
scherven van wijnglas
Denk jij echt dat die terraszitters zich zoveel beter voelen dan die arme klunzige ober die de glazen onbedoeld in duizend stukjes heeft laten vallen?
scherven van bierglas
Ze lachten hem uit. Dat kun je niet ontkennen. Het had ook iets geestigs, vooral dat malle pasje waarmee hij dacht de glazen nog te redden; het was pure slapstick. Toen het mislukt was, schaamde hij zich kapot. Daarom rende hij zonder de terraszitters aan te kijken terug naar het café. Maar de lachers schaamden zich ook, ze sloegen hun handen voor hun monden. Dat gebeurt allemaal niet zonder reden. De lach en de schaamte zorgen ervoor dat de samenleving blijft functioneren. Alles wat afwijkt moet worden geaccentueerd. Anders zou het een mooie boel worden; dan zouden de bierglazen ons permanent om de oren vliegen.
scherven van wijnglas
Jij schrijft de lachers een heldere afweging toe, alsof de lach het sluitstuk van een redenering is, of een blijk van maatschappelijk engagement. Maar de lach is geen bewuste gedachte of specifiek gevoel. De lach is de uiting van een naamloos gevoel en niet het gevoel zelf.
scherven van bierglas
Jij doet alsof lachen een soort kracht is die ons bezoekt en waar we geen peil op kunnen trekken. Terwijl de lach een duidelijke sociale functie heeft. Lachen is inderdaad geen daad van nadenken, maar toch is de lach niet gedachteloos. De lach is het resultaat van een mechanisme dat in ons geïnstalleerd is door onze uitgebreide ervaring met het maatschappelijk leven. De lach corrigeert wat afwijkt van de norm. En dat kan de lach alleen doen door te vernederen. Maar de terraszitters die in de lach schoten hoeven zich hier niet voor te schamen: ze houden met hun vernederende lach de maatschappij in stand.
scherven van wijnglas
Daar ga je weer – alsof de terraszitters die een grijns niet konden onderdrukken een soort politiek activisten zijn. Terwijl de lachers helemaal niet met de maatschappij bezig zijn. Iemand die lacht is namelijk nergens mee bezig; dat is nou juist de oorzaak van zijn lach. Het lachen is een affect dat voortkomt uit de plotselinge overgang van een gespannen verwachting in niets. Als de ober de fietser had zien aankomen, was er niets te lachen geweest.
scherven van bierglas
Maar het lachen is toch meer dan alleen een uiting van verrast zijn? De lachers wanen zich superieur – en jij noemt dat niets!
scherven van wijnglas
Het is de confrontatie met het niets die de lach veroorzaakt. De verwachting wordt verstoord, en daarmee ontspoort het denken. Het lichaam raakt daardoor ook gefrustreerd en ontregeld, waardoor het verslapt en begint te schudden en te schokken. De lacher probeert de controle over het eigen lichaam te herwinnen – wat soms alleen maar averechts werkt – en bedenkt dan een reden voor de oorzaak van dat vreemde geschud en geschater. Die reden ligt natuurlijk bij de lachwekkende ander. Omdat het wel erg lastig zou zijn om toe te geven dat de werkelijke oorzaak lag in een hapering van het eigen denkproces – het begon immers met een ontsporing van het denken. Grappig, hè?
De ober keert terug uit het café met stoffer en blik, veegt de scherven bij elkaar en gooit ze in een prullenbak. Een collega brengt nieuwe drankjes.
