Soms probeert een spreker zich als een bescheiden mens te presenteren door na een lezing niet zozeer ‘gelegenheid te bieden tot het stellen van vragen’, maar de aanwezigen ‘uit te nodigen om in gesprek te gaan’. Dat lijkt bovendien goed te passen bij de aard van de filosofie. Het gaat in de filosofie immers niet zozeer om het overdragen van informatie, maar om het denken.
Denken is iets anders dan weten. Het gaat niet over feiten die je kunt vaststellen, maar over betekenissen die je probeert te verstaan. Denken bestaat voor een belangrijk deel uit ervaringen duiden en die interpretaties verwoorden en verbinden. Een gedachtegang is daardoor eigenlijk altijd een voorstel en een uitnodiging of uitdaging aan de ander om te toetsen of de voorgestelde interpretatie herkend wordt, of ze recht doet aan de eigen ervaring. In feite kan denken daarom alleen maar in een voortdurende dialoog plaatsvinden.
Desondanks wordt het werk van de filosoof vaak geassocieerd met eenzaamheid. Zelfs Plato en Aristoteles zijn op De school van Athene van Rafaël niet met elkaar in gesprek. Veel filosofen zijn eerder in gesprek met teksten dan met sprekende collega’s, en De denker van Rodin voert hooguit een gesprek met zichzelf. Misschien heeft dat dezelfde reden als waarom ook het ‘gesprek’ na een lezing vaak toch weer een vragenrondje wordt.
Het heeft te maken met een moeilijkheid die je soms ook in een alledaags gesprek kunt ervaren. Elke opmerking van de ander bevat impliciet of expliciet zoveel stellingen en veronderstellingen dat je de rest van de tijd nodig zou hebben om ze allemaal te onderzoeken. Doorgaans doen we dat niet, maar pikken we er één element uit, waarop we dan reageren met een antwoord waarin we weer heel veel meer stellen en veronderstellen dan we kunnen uitleggen en verantwoorden. Zelfs een enkele interventie in een gesprek is een bouwwerk waarvan de onderdelen en de wijze waarop ze met elkaar verbonden zijn onderzocht zouden moeten worden: bedoelen we hetzelfde met de woorden, begrijpen we de logica waarmee de delen verbonden zijn?
Filosofen hebben vaak gezocht naar een oplossing voor het probleem dat daarmee gegeven is – om elke keer weer te ontdekken dat ons spreken op de eerste plaats dit is: het middel bij uitstek om te ontdekken dat we elkaar niet verstaan. Dat te beseffen stemt tot echte bescheidenheid.
